Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 11

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
5
—28) og austurríski jarðfræðingurinn J. Keindl (1931) taka allir
undir misgengiskenninguna, og allir telja þeir misgengið mjög
ungt, Jrað hafi átt sér stað seint á ísöld eða — að skoðun Recks og
Nielsens — jafnvel að nokkru leyti eftir ísaldarlok. En Helgi Pjeturss
hafði Jrá fyrir löngu leitt til sigurs Jrá kenningu, að bergið, sem
Jressi fjöll eru úr, væri ekki eldra en frá ofanverðri ísölcl (H. P. 1910),
og er sú kenning margstaðfest síðan.
Svisslendingurinn R. A. Sonder sem ferðaðist hér 1935 og 36 að-
hyllist eindregið misgengiskenninguna, en — öfugt við Reck — lítur
liann svo á, að ljöllin hafi gengið upp, lyl'zt, en jafnlendið legið
óhaggað.
Þegar upp úr 1930 má heita að rof- (eða Zeugenberg-) kenningin
sé kveðin niður og misgengis- (eða Horst-) kenning Recks orðin
almennt viðurkennd. Upphleðslukenningin á sér Jrá enga formæl-
endur að öðru leyti en Jrví, að öllum er Ijóst, að fjöllin eru ein-
göngu úr gosbergi og mynduð á eldstöðvum, og flestir eða allir
telja hinar hvelfdu basaltbungur, sem þekja suma stapana, vera
hraundyngjur og Jrá vitaskuld hlaðnar upp. En allar hinar bröttu
hlíðar frá rótum upp að brún voru almennt taldar misgengis-
stallar.
Skotarnir M. A. Peacock og G. W. Tyrell, sem unnu að bergfræði-
rannsóknum hér á suðvesturlandi sumarið 1924, leiddu rök að Jrví,
að vatn yfir gosstað eða storknunarstað basaltkviku leiddi til Jæss,
að hún myndaði móberg og bólstraberg fremur en venjulegt hraun,
og Peacock kemst að Jreirri niðurstöðu, að móberg og bólstraberg
hér á landi sé að verulegu leyti til orðið í eldgosum undir jökli og
á kafi í leysingarvatni (Peacock 1926, a. og b). Undir þetta taka
Danirnir Niels Nielsen og A. Noe-Nygaard (1936). llinn síðarnefndi
leitaðist við að skýra nánar tilurð Jressara bergtegunda undir jökli
og styðst m. a. við rannsóknir sínar á verksummerkjum eftir Gríms-
vatnagosið 1934 (Noe-Nygaard 1940).
Þegar hér er kornið sögu, um 1930—1940, eru nær allir Jreir jarð-
fræðingar, sem eitthvað fjalla um móberg á Islandi, orðnir þeirrar
skoðunar, að hinir miklu múgar af Jressu bergi — ásamt bólstrabergs-
ívafinu — séu til orðnir undir eða í ísaldarjökli og hin snögga
kólnun basaltkvikunnar af völdum íss eða vatns valdi því, að hún
storknar í þess konar berg í stað þess að renna senr venjulegt hraun.
Veigamikil undantekning í þessu efni er þó Trausti Einarsson