Náttúrufræðingurinn

Árgangur

Náttúrufræðingurinn - 1966, Síða 19

Náttúrufræðingurinn - 1966, Síða 19
NÁTTÚ RU FRÆÐINGURINN 13 brigðum hátt á fimmta mánuð, frá 14. nóv. 1963, er það konr íyrst upp úr sjó, frarn til 4. apríl 1964. Allan þenna tínra var framleiðsla gossins mjög smáger gosmöl, langmest basaltaska. Ur þessu efni lrlóðst upp eldfjallið Surtsey á gosstöðvunum unr 175 m lrátt yfir sjávarmál. En rætur þcss fjalls liggja allt að 130 m undir sjávarmáli, svo að raunveruleg Iræð þess er um 300 m. Ekki er greitt aðgöngu að athuga gerð bergsins í neðansjávarsökkli Surtseyjar, og látum við hana enn unr sinn liggja milli hluta. En allt það, sem upp úr stóð í aprílbyrjun 1963, er fínt, lagskipt túff, óharðnað að kalla, en þó nógu fast í sér til að standa uppi í þverhníptu stáli, þar sem brim brýtur af ströndinni. Gerð túffsins er að kalla hin sanra og í suðurfellum Heimaeyjar í Vestmannaeyjum (þ. e. Sæfjalli, Ker- víknrfjalli og Litlhöfða), og er henni vel lýst í ritum Trausta Ein- arssonar (1943 og 1948). Bæði í Surtsey og Heimaey má finna brot af skeljum sjódýra í túffinu, sum laus, en sum í aðkomusteinum, sem eldgos hefur brotið úr berglögum undir sjávarbotni. F.ini verulegi munurinn er sá, að túflið í Heimaey er, a. m. k. sums staðar, mun harðara fyrir elli sakir. I fyrri grein sinni telur Trausti það ekki eiginlegt túff, heldur set skriðjökuls eða borgaríss á hafs- botni. í hinni síðari fellst hann á, að þetta nnmi gosmyndun, en þó á hafsbotni, og er sú skoðun eflaust nær sanni. En eftir reynsluna af Surtsey er engin ástæða til annars en telja allt þetta túff myndað ofansjávar. Túffið í Surtsey hefur ekki enn orðið að móbergi eða a. m. k. ekki sá hluti þess, sem liggur á yfirborði og unnt er að atliuga. En það er efni í móberg, og ekki skulum við fortaka, að raunverulegt móberg finnist í þeim hluta jress, sem nú á síðustu misserum hefur grafizt undir þykku, heitu hrauni niðri í heitu jarðvatni, sem auk sjávarseltunnar er mettað auðleystum og áleitnum sýrum goskvik- unnar. Ég er með öllu ófróður um, hve langan tíma ummyndun basaltglers í mógler (palagónítísering) tekur við slík skilyrði, eu ætla, að hann kunni að vera stuttur. Langoftast meðan á þeytigosinu stóð (14. nóv. 1963 — 4. apríl 1964) flæddi sjór inn í gosgíg Surtseyjar. Þó bar svo við hvað eftir annað, einkum er á leið, að túffhringurinn lokaðist ofansjávar utan um gígopið. Þegar svo stóð á, sást meiri glóð í gosstólpanum en ella. Sú glóð stafaði af bráðnum kvikuslettum, sem væntanlega hafa storknað í gjall og klepra. Þessar breytingar í háttum gossins,
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104

x

Náttúrufræðingurinn

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Náttúrufræðingurinn
https://timarit.is/publication/337

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.