Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 58

52
NÁTT Ú R U F R ÆÐINGURINN
snerust um hana; og síðast en ekki sízt uppgötvaði Galileo, að
vetrarbrautarslæðan á himinhvolfinu var mynduð af aragrúa daufra
stjarna.
I augum samtíðarmanna Galileos var vitneskjan um tungl Júpí-
ters sérstaklega mikilvæg. Því hafði nefnilega verið haldið fram af
þeim, sem ekki vildu trúa því, að jörðin hreyfðist, að tunglið myndi
verða eftir í geimnum, ef jörðin gengi umhverfis sólina. Það, að
tunglið hélzt alltaf í sömu fjarlægð, töldu þeir óræka sönnun þess,
að jörðin hreyfðist ekki úr stað. Tungl [úpíters sýndu hins vegar,
að þessi mótbára var haldlítil. En þá hlaut sú spurning að vakna,
hvaða afl það væri, sem héldi tunglinu á braut um jörðina og
reikistjörnunum á brautum um sólina. Þegar líða tók á 17. öldina
voru margir fræðimenn teknir að glíma við þessa gátu, og ýmsir
voru farnir að nálgast markið verulega, þegar Englendingurinn
Isaac Newton birti loks hina frægu bók sína, Principia, árið 1687.
I þeirri bók setti Newton fram hreyjingarlögmál þau, sem við
hann eru kennd, svo og lögmál um aðdráttarafl efnisins, þyngdar-
lögmálið. Þessi lögmál gáfu fullnægjandi skýringu bæði á hreyf-
ingum himinhnattanna og hluta á jörðu niðri og hafa af mörgum
verið talin mesta vísindaafrek allra tíma.
Newton var þeirrar skoðunar, að fastastjörnurnar væru fjarlægar
sólir, og hann beitti aðferð, sem Hollendingurinn Christiaan Huyg-
ens hafði áður reynt að nota til að áætla fjarlægð björtustu fasta-
stjörnunnar, Síríusar. Ef raunverulegt ljósmagn Síríusar væri álíka
mikið og Ijósmagn sólarinnar, ætti að mega áætla, hversu mörgum
sinnum fjarlægari Síríus er, með því að mæla, hve mörgum sinn-
um daufari hún sýnist en sólin. Huygens hafði komizt að þeirri
niðurstöðu, að Síríus væri 30 þúsund sinnum lengra í burtu en
sólin, en samkvæmt niðurstöðu Newtons var fjarlægð Síríusar
milljón sinnum meiri en fjarlægð sólarinnar. Þótt tala Huygens
væri of lág og tala Newtons of há, gáfu þær þó báðar fulla skýr-
ingu á því, hvers vegna engin breyting var merkjanleg á stjörnu-
himninum, þótt jörðin hreyfðist umhverfis sólina.
Newton hefur verið kallaður fyrsti vísindamaður nútímans. Með
jafnmiklum rétti mætti þó segja, að hann hafi verið síðasti spek-
ingur gamla tímans, því að þrátt fyrir sína miklu snilli var hann
að ýmsu leyti bundnari eldri skoðunum en sumir samtíðarmanna
hans.