Náttúrufræðingurinn - 1966, Blaðsíða 69

NÁTTÚRU F RÆÐINGURINN
63
afstæðiskenning innleiddi nýjar hugmyndir um eðli tíma og rúms,
hugmyndir, sem brutu gjörsamlega í bága við rótgrónar skoðanir
fyrri tíma. I ritinu Principia hafði Newton sett fram á skipulegan
liátt þær skoðanir á þessum málum, sem flestum þóttu sjálfsagðar
og augljósar. „Heimsrúmið," sagði Newton, „er í eðli sínu, án
tillits til nokkurs annars, óbreytanlegt og óhreyfanlegt.". „Tíminn,
hinn sjálfstæði, sanni og stærðfræðilegi tími, líður áfram af sjálfu
sér, jafnt og jrétt, óháður nokkru öðru.“
En Einstein var á annarri skoðun. Hann sýndi fram á, að tírni
og rúm væru ekki óháð hugtök, heldur bæri að líta á þau sem sam-
tvinnaða heild, timarúmið. Bæði fjarlægðarbil og tímabil eru háð
hreyfingu athugandans og verða því afstæð hugtök. Hin óháða
eining, sem í staðinn kemur samkvæmt kenningu Einsteins, er
bilið í tímarúminu.
Hin almenna afstœðiskenning fól í sér það, sem kalla mætti
þyngdarlögmál Einsteins. í stað aðdráttarafls Newtons setti Einstein
fram nýja mynd af þyngdarsviði, sem eins konar sveigju í tírna-
rúminu í kringum efnishluti. Utreikningar sýndu, að í slíku sviði
myndi braut himinhnattar verða mjög svipuð því, sem þyngdar-
lögmál Netvtons hafði sagt fyrir um, en þó ekki nákvæmlega eins.
Samkvæmt útreikningi Einsteins átti til dæmis að koma fram til-
tekinn snúningur á braut reikistjiirnunnar Merkúríusar, og þegar
að var gáð, kom þetta heim. Óreglan á braut Merkúríusar hafði þeg-
ar verið uppgötvuð árið 1859 af franska stjörnufræðingnum Lever-
rier, en engum tekizt að skýra hana fyrr en nú. Einstein spáði einnig
fyrir um önnur atriði, sem síðar voru staðfest með athugunum, en
ekki urðu skýrð með þyngdarlögmáli Newtons.
í þessu sambandi er það sérstaklega umhugsunarvert, að þyngdar-
lögmál Netvtons var eitt af þeim lögmálum eðlisfræðinnar, sem mest
hafði verið prófað með beinum athugunum, það lögmál, sem lengst
hafði staðið af sér allar nýjungar og skoðanaskipti. Það var því
blandin ánægja fyrir eðlisfræðinga og stjörnufræðinga að þurfa að
horfast í augu við það, að þetta lögmál lögmálanna væri í engum
skilningi óbrigðult náttúrulögmál, heldur öllu fremur handhæg
reikningsregla.
Árið 1917 setti Einstein fram þá hugmynd, að alheimurinn væri
takmarkaður að rúmmáli, ekki þó svo, að hann hefði nein ákveðin
landamæri eða endimörk, heldur þannig, að ljósgeisli, sem fylgdi