Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 70

64
NÁTTÚRUFRÆÐJ NGURINN
beinustu hugsanlegri línu, myndi ávallt um síðir koma aftur að
sínum upphafspunkti, og þá úr gagnstæðri átt. Þetta var í rauninni
ekki ný kenning, því að sumir af stærðíræðingum 19. aldar höfðu
velt fyrir sér svipuðum hugmyndum, en það, sem gaf kenningunni
nýtt gildi, var, hvernig Einstein óf í hana þætti ur hinni almennu
afstæðiskenningu.
Ýmsir færir stærðfræðingar og eðlisfræðingar urðu fljótlega til
að sanna, að afstæðiskenningin gat samræmzt fleiri heimsmyndum
en þeirri, sem Einstein hafði fyrst sett fram. Eftir því sem heirns-
myndarkenningunum l jölgaði, varð mönnum æ ljósara, að ráðgáta
heimsmyndarinnar yrði ekki leyst með hugsuninni einni saman.
Til þess að velja milli hinna ýmsu kenninga skorti fyrst og fremst
frekari stjörnufræðilegar athuganir.
Allt frá árinu 1912 hafði stjörnufræðingurinn Vesto Slipher við
Lowell stjörnustöðina í Bandaríkjunum unnið að því að mæla lit-
rófslínur í Ijósi frá hinum fjarlægu stjörnuþokum til að reikna út
hraða þeirra í sjónstefnu. Um 1917 hafði Slipher gert fimmtán hraða-
mælingar og komizt að þeirri kynlegu niðurstöðu, að næstum allar
þokurnar væru að fjarlægjast jörðina, og það ekki með neinum
smáræðis hraða, allt að 600 km á sekúndu. Þetta varð til þess, að
Edwin Hubble og meðstarfsmaður hans, Humason, tóku upp sams
konar mælingar í stórum stíl við stjörnustöðina á Wilsonfjalli.
Árið 1929 kunngerði Hubble nýja og athyglisverða uppgötvun.
Það var ekki aðeins, að stjörnuþokurnar væru á hraðri leið frá
jörðu, heldur mældist hraðinn hlutfallslega meiri, eftir því sem
þokurnar voru lengra í burtu. Með öðrum orðum, ef ein þokan
var helmingi fjarlægari en önnur, mældist hraði hennar út á við
líka helmingi meiri.
Mönnum varð samstundis Ijóst, að af þessu lögmáli Hubbles
mátti draga tvær ályktanir og báðar óvæntar. I fyrsta lagi gaf lög-
málið eindregið í skyn, að jrví væru takmörk sett, hve langt yrði
skyggnzt út í geiminn. Þegar þangað kæmi, að þokurnar fjarlægðust
með hraða ljóssins, myndi komið að yztu mörkum hins sýtiilega
heims, því að Ijós frá fjarlægari þokum myndi aldrei ná til jarðar-
innar. Samkvæmt fyrstu niðurstöðum Hubbles átti þessi sjóndeildar-
hringur alheimsins að vera 2000 milljón ljósár í'rá jörðinni, eða
aðeins fjórfalt lengra í burtu en sjónvídd 100 þumlunga sjónauk-
ans. Þótt smíðaður yrði sjónauki þúsundfalt öflugri en sjónaukinn