Náttúrufræðingurinn - 1966, Qupperneq 78

NÁTTÚRUF RÆÐINGURINN
72
bragði fundust ekki á myndum, sem teknar höfðu verið með venju-
legum sjónaukum.
Þegar þetta kom á daginn, sneru llestir útvarpsstjörnufræðingar
sér að jiví verkefni að koma upp stærri og betri útvarpssjónaukum
til þess að unnt yrði að staðsetja útvarpsuppspretturnar sem bezt
og gera nánari samanburð við ljósmyndirnar. En í hópi stjörnu-
fræðinga voru menn, sem höfðu meiri áhuga á öðru viðfangsefni,
sent sé því, að leita að tiltekinni útvarpsgeislun, sem hugsanlegt
var að fyrirfyndist, þótt enginn hefði enn orðið hennar var. Ut-
varpsgeislunin utan úr geimnum, ltvaðan sem hún kemur, er yfir-
leitt dreifð yfir stórt bylgjusvið, en takmarkast ekki við ákveðnar
bylgjulengdir. Hollendingurinn Oort, sem áður var getið í sam-
bandi við rannsóknir á vetrarbrautinni, benti fyrstur manna á það,
hversu mikilvægt það væri, ef takast mætti að finna linugeislun
utan úr geimnum, þ. e. a. s. útvarpsgeislun, sem væri takmörkuð
við ákveðna bylgjulengd. Með því að mæla Dopplerfærslu slíkrar
útvarpslínu, gætu stjörnufræðingar reiknað hraða og áætlað fjar-
lægðir líkt og um litrófslínu í ljósi væri að ræða. Oort setti einum
nemenda sinna, Van de Hulst, það verkelni að reikna lit fræðilega,
hvort h'klegt væri, að línugeislun gæti myndazt i'iti í geimnum,
og ef svo væri, á hvaða bylgjufengd bennar væri helzt að vænta.
Van de Hulst leysti þetta verkefui árið 1944. Hann sýndi fram á,
að vetnisatóm, sem eru á víð og dreif milli stjarnanna í geimnum,
ættu að gefa frá sér útvarpsgeislun á 21 cm bylgjulengd.
Strax og heimsstyrjöldinni lauk var hafin leit að þessari geislun,
og fannst hún um síðir, eða árið 1951. Með þessari uppgötvun
höfðu stjörnufræðingar fengið í hendur ótrúlega öfluga aðferð til
að rannsaka himingeiminn. Atómin milli stjarnanna, eða vetrar-
brautargasið, eins og það er nefnt, er ekki dreift jafnt um allt
vetrarbrautarkerfið, heldur fylgir Jtað einmitt örmum kerfisins, sem
áður voru nefndir. Útyarpsbylgjurnar frá gasinu gefa Jwí nánari
upplýsingar uin lögun og legu þessara arma. Og það sem meira er,
útvarpsbylgjurnar komast óhindraðar í gegnum rykið, sem byrgir
útsýn í venjulegum sjónaukum, þegar horft er eftir vetrarbrautar-
fletinum. Síðan 1952 hafa stjörnufræðingar unnið að því óslitið
með útvarpssjónaukum að gera uppdrátt af vetrarbrautinni í heild.
Þótt þessu mikla verki sé enn ekki lokið, er óhætt að segja, að
höfuðdrættirnir séu farnir að koma í ljós.