Náttúrufræðingurinn - 1969, Qupperneq 62

166
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
einkum frábrugðnar öðrum gráöndum (Anas) að því leyti, að þær
eru meiri jurtaætur. Nýta þær bæði vatnajurtir, meðal annars nykrur,
marhálm (einkum rauðhöfði) og grænþörunga, svo og gras og fleiri
jurtir, sem vaxa á landi í grennd við vötn.
Útlitsmunur er sáralítill á Ijóshöfða og rauðhöfða. Stærðarmunur
er enginn og litmynstur mjög áþekkt. Steggina má þó auðveldlega
greina á því að á ljóshöfða er höfuðið að mestu grátt með snjóhvítt
enni og koll, en bolurinn er að mestu brúnleitur. Tilsýndar virðist
því ljóshöfðasteggur vera dökk önd með ljóst höfuð, öfugt við rauð-
höfðastegg, sem er ljósgrár á bol með rautt höfuð og gult enni og
koll. Kvenfuglarnir eru hins vegar nauðalíkir og verða ekki greindir
með vissu úti í náttúrunni. Kvenfugla sem nást er hægt að ákvarða
örugglega til tegundar á lit vængkrikafjaðra og undirvængþakna.
Þessar fjaðrir eru hvítar á ljóshöfða, en gráleitar á rauðhöfða. Dún-
ungar og egg þessara tegunda verða ekki aðgreind.
Mér telst svo til, að ljóshöfðaendur hafi alls sézt 15 sinnum hér á
landi. Mjög lítið hefur verið birt um þessa fundi, ef frá eru talin
vafasöm skrif F. Coburns, sem ég ræði nánar um hér á eftir. Þessi
grein byggist því að verulegu leyti á athugunum, sem ekki liafa
verið birtar áður. Vil ég færa þeim dr. Agnari Ingólfssyni. Árna
Waag, Bertel Bruun, dr. Finni Guðmundssyni og Jóni B. Sigurðs-
syni þakkir fyrir að leyfa mér að birta hér athuganir sínar.
Hér á eftir verða taldar allar þær heimildir, sem mér eru kunnar
um ljóshöfða á íslandi.
1. Sumarið 1899 ferðaðist F\ Coburn, brezkur fuglasainari frá
Birmingham, um ísland. Tilgangur ferðarinnar var að safna fuglum
og eggjum og mun Coburn samtals hafa náð í um 330 fuglshami og
töluvert af eggjum. Coburn skrifaði aðeins eina stutta grein um
ferð sína (Coburn 1901 a), og gerir hann þar grein fyrir helztu
athugunum sínum á íslenzkum fuglum. Yfirleitt er Coburn spar á
örnefni í frásögn sinni. Þó kemur þar fram að hann ferðaðist ein-
göngu um Þingeyjarsýslur. Skipið hafði að vísu viðkomu á Seyðis-
firði og Vopnafirði, en h'klegast hefur Coburn farið af skipsfjöl á
Akureyri og haldið austur um. Alls var Coburn sex vikur hérlendis
og dvaldist hann meir en þriðjung þess tíma við Mývatn.
Coburn taldi sig hafa sannanir fyrir því, að ljóshöfðaönd væri
varpfugl á íslandi (Coburn 1901 a, b). Samtímamenn drógu þó mjög
í efa þau gögn, er Coburn lagði fram máli sínu til sönnunar. Að vísu