Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 100

204
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
gróp langs eftir mjórri enda hennar, svo hæfilegt sé fyrir legg
á stélfjöður hrossagauks. Vefja svo nokkra hringi af fínum tvinna
utan urn spýtuendann frernst — og þá jafnframt um raufina — og
hnýta vel að. Með því að taka stélfjöður, með lítilli töng, sem
auðvelt er að búa til, rétt neðan við fanirnar, þrýsta legg hennar
inn í raufina, sem smáþrengist inn, á spýtunni, þá festist leggur-
inn örugglega undir tvinnanum, sem vafinn er um spýtuendann,
og án þess að fjöðrin skemmist, eða fjúki burtu, þótt oft sé notuð.
Við lokatilraunirnar sat ég í austanstormi — 8 til 10 vindstigum —
vestan við íbúðarhúsið syðst, á Bjarmalandi í maí 1965, síðla dags,
er sólin skein. Aðstaðan var þarna svo góð, að ég þurfti ekki nema
að rétta út höndina, suður fyrir vegghornið, til að komast í nægan
loftstraum, sem kom af stað hinu umdeilda grunnhljóði hneggs-
ins, þegar stélfjöður var haldið rétt í loftstrauminn, eða þannig að
útfanir fjöðurhryggsins lágu þvert fyrir og klufu vindlínuna. Við
hlið mína hafði ég talsvert safn af samstæðum stélfjöðrum — bæði
af karl- og kvenfuglum. Þeim var stungið í laus blöð, sem voru
númeruð og raðað í litla öskju. Það var því auðvelt að gera tilraun
með þær, eftir vild, og ganga frá þeim aftur á sama stað, með
gætni, án þess að inn- eða útfanir þeirra skemmdust.
Yztu stélfjaðrir, af karlfuglum, mynduðu fyllsta grunntóninn og
hljómmestan. Næsta stélfjöður — báðum megin — virtist einnig
framleiða furðu hljómmikinn og hreinan tón og meira að segja
þú þriðja tók einnig undir, og þá var mér skemrnt. Mest varð þó
undrun mín og gleði, er ég prófaði yztu stélfjaðrirnar af kven-fugli
og fékk þessa dásamlegu grunntóna hneggsins einnig frá þeim. Og
ekki gat ég greint neinn mun á raddstyrk þeirra og fjöðrum karl-
fuglanna. Venjulega hljómaði sami tónninn frá samstæðum fjöðr-
um af sama fugli. Þó kom það fyrir, að þær urðu hjáróma. Minnt
ist ég þá söngvanna forðum. Allar hinar stélfjaðrirnar virðast
mér með öllu óvirkar og var ég þó um tíma á báðum áttum með þá
fjórðu. Þá prófaði ég sömu stélfjaðrir, tvær og þrjár saman, en
sína af hverjum fugli, og heyrðist þá stundum glöggur munur á
grunntónunum. Það ber líka sjaldnar við, ef tveir hrossagaukar
hneggja samtímis — stutt frá manni — að grunntónarnir séu þeir
sömu hjá báðum.
Mér virðist það eins og annað, af hagsýni gert hjá móður
náttúru, að yztu stélfjaðrir hrossagauksins eru lang sterkbyggð-