Náttúrufræðingurinn - 1969, Blaðsíða 99

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
203
hugaði frásögnina gaumgæfilega, til að forðast misskilning. Ég hef
oft lesið hana síðan og komizt að sörnu niðurstöðu. í ritgerðinni
er sagt: „að hneggið myndist aðeins við sveiflur yztu stélfjaðr-
anna, hvorum megin.“ Með öðrum orðum: allar hinar eru
óvirkar. Um þetta braut ég lengi heilann. Gat það verið, að Þjóð-
verjinn Rohweder hefði ekki sannprófað nema yztu stélfjaðrirnar
á sínunr hertu hrossagaukum, í hneggstellingum?
Ég þóttist muna það fyrir víst, að þegar ég strákurinn — dag eftir
dag — virti fyrir mér hneggjandi hrossagauk, oft örstutt frá mér,
gat ég ekki betur greint en frá honum bærust stöku sinnurn tveir
og jafnvel þrír tónar, senr ekki hljómuðu saman. Vel gat verið,
að önnur lrvor yzta stélfjöðrin lrali orðið fyrir hnjaski og nrynd-
aði því annarlegan tón. En — hvaðan konr sá þriðji? Það var
óneitanlega gxunsamlegt. Við lestur fyrrnefndrar ritgerðar rifjað-
ist þetta upp og margt fleira. Svo var það líka annað, sem ég fékk
ekki svar við. Hneggjaði ekki kvenfuglinn líka? Mér hefur skilist
á mörgum náttúruunnendum, að þeir telji það karlfuglinn, sem
þannig er búinn út, frá náttúrunnar hendi, til að skenrnrta kærust-
unni. í þriðja lagi fékk ég ekki upplýst um tíðni vængsveiflna á
t. d. sekúndu á niðurfallinu og einnig á uppflugi lrrossagauks-
ins.
Vorin 1964 og 1965 greip ég nokkur tækifæri til athugunar á
hneggi hans og þá fyrst og frenrst í von um að geta svalað forvitn-
inni í sambandi við eitthvað af fyrrnefndum atriðunr. Og þótt ég
viti vel, að þær lrumstæðu aðferðir, sem ég notaði, væri hægt að
framkvæma nreð meiri nákvæmni, þá ætla ég nú samt að segja
lrér frá þeim.
Heinra — hjá Bjannalandi og Hafursstöðum — deyja hrossagauk-
ar oft af árekstri á símavíra, en það eru næstunr eingöngu karlfugl-
ar. Það var því auðvelt að ná í þá til athugunar. Aftur á móti var
það hending ein að ná í nýdauða og óskemmda kvenfugla, en að
lokum tókst nrér það.
Á ýmsan hátt má fá úr því skorið, hvaða stélfjaðrir það eru,
senr hljóðið mynda, sbr. aðferð Svíans Meves, er festi yztu stél-
fjöður úr hrossagauk á nrjótt keyri, sem hann sveiflaði nógu hratt
í lrringi, og tókst á þann lrátt. að fá skýran og óslitinn grunntón
hneggsins. Auðveldasta aðferðin virtist mér aftur á nróti sú að
nota örnrjóa, sívala spýtu — um 50—60 cm langa —, skera ofurlítið