Náttúrufræðingurinn - 1976, Blaðsíða 8

110
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Sveinbjörn Björnsson:
Jarðskjálftar á Islandi
Fáir viðburðir vekja jafnmikinn óhug með fólki og stórir land-
skjálftar, þegar jörðin riðar nndir fótum manna og hús leika á reiði-
skjálfi. Þessi óhugur er ekki að ástæðulausu, því að jarðskjálftar
geta verið hinar hræðilegustu hamfarir, og þess eru dæmi í þétt-
býlum löndum, að fólk hafi farist í hundruðum þúsunda og borgir
lagst algerlega í rúst á örfáum mínútum.
Þótt jarðskjálftar séu tíðir hér á landi, eru harðir skjálftar fremur
sjaldgæfir, og sökum strjálbýlis iiefur manntjón orðið hér minna
en í flestum jarðskjálftalöndum. Síðustu átta aldirnar er vitað um
nær 50 skjálfta, sem voru svo harðir, að bæir hrundu. Tæplega
hundrað manns hafa farist í þessum skjálftum, þar af helmingur í
þremur skjálftum á Sturlungaöld. Má það kallast vel sloppið, þegar
þess er gætt, að margir þessara skjálfta voru álíka stórir og þeir,
sem skæðastir hafa orðið í öðrum löndum. Torfbæirnir, sem þjóðin
bjó lengstum í, stóðust ekki snarpar hræringar nema mjög skamm-
an tíma, veggir úr torfi, mold og grjóti hristust fljótt sundur og
þung grasþekjan sligaði húsin, þegar stoðir gengu undan. Nú eru
hús okkar vandaðri og nokkurt tillit er tekið til jarðskjálftahættu
við smíði þeirra. En á sama tíma hefur byggð breyst í landinu. Það
er orðið mun þéttbýlla á sumum jarðskjálftasvæðunum en áður
var, og þar eru reist dýr mannvirki, svo sem virkjanir, háspennu-
línur og verksmiðjur. Vonir standa til, að hús liér muni ekki hrynja
í jarðskjálftum, og líkur á manntjóni eru því minni en áður, en
búast má við verulegu tjóni á húsum og mannvirkjum, ef stórir
landskjálftar ganga yfir.
I þessari grein verður lýst helstu skjálftasvæðum landsins og rifj-
aðar upp heimildir um nokkra stærstu skjálftana og áhrif þeirra á
land og fólk. Aðgengilegustu heimildir um þessi efni eru ritaðar
af Þorvaldi Thoroddsen 1899 og 1905, Sigurði Þórarinssyni 1937,