Náttúrufræðingurinn - 1976, Síða 105

NÁTTÚRUFRÆÐIN GURIN N
205
Jón Jónsson:
Grettistök á nútíma hraunum
Allir kannast við hin svo nefndu giettistök, stórbjörg, sem oft
er tildrað ofan á minni steina eins og þau liefðu verið færð þangað
af mannahöndum, eða sem 1 iggja á fáguðum klöppum ein síns liðs,
stundum á brúnum hárra fjalla. Þjóðtrúin liefur sett þau í sam-
band við Gretti hinn sterka og má vera, að í því felist ævaforn
dýrkun orkunnar, og er það naumast framandi fyrir okkar tíma.
Hvert mannsbarn veit að um er að ræða björg, sem jöklar hafa
borið með sér og orðið liafa eftir, er jökullinn bráðnaði. Það vekur
því enga athygli að finna þau á landi, sem jökull hefur gengið yfir,
en talsvert er öðru máli að gegna, er þau verða á vegi manns ofan
á hraunum, sem runnið hafa löngu eftir að ísöld lauk.
Björgin við Seltjörn
Seltjörn sú, senr hér er um að ræða, er sunnan við Vogastapa og
skamrnt vestan við Grindavíkurveg. Hún er milli grágrýtiskfappa
í sigdal, sem stefnir norðaustur-suðvestur og fyllir þann hluta hans,
sem lægstur er. Eftir lægðinni milli grágrýtisásanna vestur af Sel-
tjörn hefur runnið hraun eftir að ísöld lauk og eftir að sjór hvarf
af þessu svæði, en síðla á síðustu ísöld gekk sjór yfir það, eins og
sjá má af lábörðu grjóti víðs vegar um Vogastapa. Hraun þetta
er komið frá Sandfellshæð, sem er stór dyngja um 5 km vestur af
Stapafelli. Hrauntungan, sem runnið hefur austur eftir áður-
nefndum sigdaf nær austur í Seltjörn. Skammt vestur af tjörninni
liggur dreif af grágrýtisbjörgum ofan á þessu hrauni. Steinar þessir
eru í ýmsum stærðum, allt frá sæmilegum „hálfsterk“ upp í björg,
sem vart eru minna en 8—10 tonn (1. mynd). Þau liggja ofan á
hrauninu og hvergi hef ég séð þess merki að þau hafi sokkið ofan
í það, en víða má sjá hraungára (hraunreipi) liggja inn undir stein-