Náttúrufræðingurinn - 1989, Síða 3

Páll Imsland
Um Kröfluelda
Pað eru nú brátt liðin fimm ár frá
síðasta Kröflugosi. Þetta mun vera
lengsta goshlé á landinu síðan fyrir
Öskjugosið 1961. Þó er ekki ljóst hvort
Kröflueldum er lokið eða ei. Alls
hefur þar gosið níu sinnum en um-
brotahrinurnar munu vera orðnar
tuttugu og tvær, sumar miklar, aðrar
litlar.
Það var um sumarið 1975 að merkj-
anlegs óróa fór að gæta í jarðskorp-
unni í nágrenni Mývatns. Jarðskjálfta
varð vart á skjálftamælum þeim sem
næstir voru svæðinu og var þá ráðist í
að setja skjálftamæla niður í Mývatns-
sveit. Skjálftavirkni þessi fór vaxandi
um sumarið og haustið og náði há-
harki hinn 20.desember þegar lítið og
skammvinnt eldgos braust út við Leir-
hnjúk. Samfara eldgosinu og skjálft-
unum rifnaði jörð á svæðinu, gliðnaði,
seig og gekk á mis.
Þar með varð ljóst að atburðirnir
við Kröflu voru meira en einfalt eld-
gos og aðdragandinn að því. Hér var á
ferðinni fyrsti þátturinn af mörgum
sem á eftir fylgdu í landrekshrinu sem
var að fara af stað á landrekskerfi
N orður-Atlantshafssvæðisins. Slíkt
höfðu menn ekki upplifað áður svo að
þeir gerðu sér grein fyrir. Það er af
þessum ástæðum sem Kröflueldar
hafa reynst svo ólíkir öðrum eldsum-
brotum sem við höfum kynnst hér á
landi á síðustu tímum. Eldgosin eru
ekki aðalatriði atburðarásarinnar sem
í gangi er. Þau eru einungis fylgifiskur
annarra atburða og eiga sér ekki stað
nema í sumum tilvikum. Atburðarás
þessi er margþætt og flókin.
Fljótlega kom í ljós að vissir atburð-
ir gerðust hér aftur og aftur en það
gerði mönnum kleift að sjá og segja
fyrir um það hvað í vændum væri með
töluvert góðum árangri. Slíkt er afar
erfitt að gera þegar um einstaka at-
burði án endurtekninga er að ræða.
Viðleitni manna til þess að reyna að
segja fyrir af nákvæmni um náttúrfars-
lega atburði, sem hafa í för með sér
einhverja hættu fyrir menn og land-
not, hefur farið mjög vaxandi á síð-
asta einum og hálfum áratug eða svo.
Hún tengist því að öll umsvif manna
hafa að undanförnu farið mjög vax-
andi á þeim svæðum þar sem þessi
hætta er fyrir hendi, og því að sífellt
er nú meira lagt upp úr staðgóðri
þekkinu á þeim ferlum náttúrunnar
sem eiga hlut að máli. I sinni einföld-
ustu mynd styðst þessi viðleitni við
sömu aðferð og veðurspár nýta. 1 ljósi
þeirra breytinga, sem menn þekkja og
vita að áður hafa átt sér stað á við-
komandi kerfi náttúrunnar, eru rann-
sóknir á núverandi ástandi þess og
þeim breytingum, sem eru að verða á
því, notaðar til þess að segja fyrir um
hver framtíðarþróunin verði. A þenn-
an hátt reyndist tiltölulega auðvelt að
segja fyrir um ýmsa þætti er steðjuðu
að á Kröflusvæðinu á hverjum tíma,
eftir að menn höfðu kynnst því hegð-
unarmynstri sem jarðskorpan hér
fylgdi, og komið sér upp föstum mæl-
ingum og samræmdum athugunum.
Náttúrufræöingurinn 59 (2), bls. 57-58, 1989.
57