Náttúrufræðingurinn - 1989, Side 5

Arnþór Garðarsson og Ólafur Karl Nielsen
Fuglalíf á tveimur leirum
við Reykjavík
I. Vaðfuglar
INNGANGUR
I grein þessari er skýrt frá niður-
stöðum athugana sem gerðar voru
1980-81 á tveimur leirum nærri
Reykjavík, í Kópavogi og Grafarvogi
(1. mynd). Hér verður eingöngu rætt
um vaðfugla en um aðrar fuglategund-
ir verður fjallað í annarri grein. At-
huganir voru gerðar með stuttu milli-
bili allan ársins hring, til þess að fá
fram heildarmynd af nýtingu og hreyf-
ingum þeirra tegunda sem algengar
voru á leirunum.
Leirur í fjarðarbotnum eru oft í
hættu af framkvæmdum, einkum
vegagerð og uppfyllingum, og ákvarð-
anir um ráðstöfun þessara svæða þarf
stundum að taka með stuttum fyrir-
vara. Oft er reynt að komast af með
einfaldar rannsóknir, sem taka stuttan
tíma, og ætlað er að gefa hugmynd
um gildi tiltekinna svæða, m.a. fyrir
fuglalíf. Athuganir í Kópavogi og
Grafarvogi voru framkvæmdar með
það í huga að niðurstöðurnar gætu
komið að notum sem viðmiðun fyrir
slíkar kannanir. Víðáttumestu leirur
landsins eru við Breiðafjörð og norð-
anverðan Faxaflóa og eru þær að flat-
armáli alls um 80% af öllum leirum
landsins (Agnar Ingólfsson 1975).
Leirur á Innnesjum eru alls um 270 ha
(Tafla 1). Þar hefur mjög verið gengið
á leirur, aðallega með uppfyllingum,
en einnig með fyrirstöðum þannig að
ferskar eða ísaltar tjarnir hafa orðið
til. Núverandi flatarmál leira á Inn-
nesjum er um 75% af upphaflegri
stærð.
Leirur myndast á skjólsælum stöð-
um þar sem fíngert set, að nokkru af
lífrænum uppruna, safnast saman.
Hinn lífræni hluti setsins samanstend-
ur m.a. af leifum plantna sem berast
bæði af landi og grunnsævi. Á leirum
eru ýmsir þörungar og sums staðar
marhálmur (Zostera marina). I leir-
unni og á yfirborði hennar er fjöl-
skrúðugt dýralíf. Algengar dýrateg-
undir eru sandmaðkur (Arenicola
marina) o.fl. burstaormar (m. a. Sco-
loplos armiger, Pygospio elegans, Poly-
dora quadrilobata, Fabricia sabella),
kræklingur (Mytilus edulis), sandskel
(Mya arenaria), marflær (Gammarus
spp.), og lirfur rykmýstegundarinnar
Cricotopus variabilis (leirumýs).
Margar dýrategundanna lifa á rotn-
andi leifum og bakteríum, en sumar á
þörungum. Þessi dýr eru fæða ýmissa
fugla þegar lágsjávað er, en fiska um
flóð. Margar fuglategundir, einkum
vaðfuglar, byggja tilveru sína á leir-
um, ekki síst á veturna og um fartím-
Náttúrufræöingurinn 59 (2), bls. 59-84, 1989.
59