Náttúrufræðingurinn - 1989, Page 49

Páll Imsland
Ebenezer Henderson og
Suðurlandsskj álftabeltið
Ebenezer Henderson (1784-1858)
ferðaðist um þvert og endilangt ísland
árin 1814 og 1815 til þess að selja ís-
lendingum biblíur. Hann hafði vetur-
setu í Reykjavík á milli ferðalaga.
Hann ritaði bók um ferðir sínar og
dvöl hér á landi. Hlaut bók þessi
mikla frægð og er veigamikið heim-
ildarit um ísland á þessari tíð. Hann
ritaði margt um náttúru Islands, enda
var hann mjög áhugasamur náttúru-
skoðari. Bókin kom út í London árið
1818, en birtist fyrst á íslensku árið
1951.
Á bls 378 í Ferðabók sinni frá ís-
landsreisunni segir Henderson:
„Reykir eru í Ölfusi, en því byggðar-
lagi er mjög hætt við landskjálftum. í
rauninni er svo að sjá, sem það liggi
nákvæmlega í horni neðanjarðarlínu,
sem með miklum líkum er talið að
myndi samband milli Reykjaness,
ásamt eldfjöllunum í Gullbringusýslu,
og Heklu, ásamt eldjöklunum í aust-
urhluta landsins. Hlýtur það þess-
vegna að verða fyrir áhrifum, þegar
einhver þessara fjalla gjósa“.
Þessi orð eru sett á blað fyrir meira
en 170 árum. Þau lýsa sambandi eða
tengslum á milli gosbeltisins á austan-
verðu Suðurlandi (Suðurlandsgosbelt-
isins) og gosbeltisins á Reykjanes-
skaganunr (Reykjanessgosbeltisins).
Samband þetta er fólgið í tíðari og
meiri jarðskjálftum en eru annars
staðar á þessum slóðum og líkindum á
því að þeir standi í nánum tengslum
við eldvirknina á gosbeltunum sitt
hvoru megin við skjálftasvæðið.
Henderson gefur ekki neina skýringu
á þessu sambandi, enda var slíkt lítt
tíðkað á þeim tímum.
1 jarðfræðilegri umfjöllun er þetta
svæði nú gjarnan kallað Jarðskjálfta-
beltið á Suðurlandi, Suðurlands-
skjálftabeltið eða Suðurlandsbrota-
beltið. Það teygir sig frá Hellisheiðar-
svæðinu í vestri og austur undir
Torfajökulsfjöllin, þ.e.a.s. inn á
Vatnafjallasvæðið í austri. Það nær
því yfir allar lágsveitir Suðurlands.
Hér hefur jörð af og til leikið á reiði-
skjálfi og jarðskorpan rifnað með til-
heyrandi breytingum á landslagi og
vatnafari. Yfirleitt hefur þetta þó
gerst með alllöngu millibili. Hafa af
því hlotist mannskaðar og mikil tjón.
Saga og afleiðingar jarðskjálftanna
hefur alloft verið rakin og þarf ekki
að endurtaka það hér. Yfirlit yfir
skjálftana og áhrif þeirra má fá í bók
Þorvaldar Thoroddsens (1899), í grein
Sveinbjörns Björnssonar (1976),
Skýrslu vinnuhóps Almannavarnaráðs
um jarðskjálfta á Suðurlandi og varnir
gegn þeim (1978) eða grein Páls Ein-
arssonar og fleiri (1981).
En hvernig útskýrir nútímajarð-
Náttúrufræöingurinn 59 (2), bls. 103-108, 1989.
103