Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 35

Jón Jónsson
Gígir í Hvaleyrarhrauni
INNGANGUR
Líklegt verður að teljast að hraun
og eldstöðvar frá nútíma á Reykjanes-
skaga séu tiltölulega vel þekkt a.m.k.
hvað varðar fjölda og útbreiðslu. Þó
er ljóst að talsvert getur enn vantað á
að þar séu öll kurl komin til grafar.
Vafalaust hafa eldri hraun og eld-
stöðvar horfið undir yngri gosmynd-
anir, ýmist algerlega eða að svo miklu
leyti að það, sem enn kann að sjást,
vekur að jafnaði ekki athygli.
ELDVARPIÐ
Margir eru þeir náttúruunnendur
og útivistaráhugamenn í Hafnarfirði
sem gengið hafa sér til skemmtunar
og heilsubótar um hraunin suður og
vestur af Hvaleyrarholti. Sjálfsagt hef-
ur þá einhver gengið yfir dálítinn
hraunhrygg (1. mynd) með stefnu sem
næst austur-vestur, kippkorn suðaust-
ur af álverinu, en sunnan að þeim
hrygg liggur nú nýlagður vegur, sá
fyrsti t.h. þegar ekið er í átt til Krísu-
víkur. Það var sumarið 1989 að Dagur
Jónsson veitti þessum hrygg athygli
þegar hann var við athuganir á þessu
svæði. í ljós kom að hann stendur upp
úr hraununum í kring og að yngri
hraun hafa runnið upp að honum
sunnan frá, að hluta til yfir hann vest-
anverðan og meðfram honum að
norðan.
Hryggur þessi er að mestu úr
hraunkleprum, hraunslettum, grófu
gjalli og rauðamöl. Farið var með
gröfu á staðinn og nokkrar holur
teknar til frekari athugunar á efninu.
Ekki virðist vera vafi á því að þarna er
um fornan gíg að ræða. í gryfjunum
kom í ljós að gjalli og gosmöl er hrært
saman við örfínt efni, sem oftast er
rauðbrennt og þá hart, en innanum
eru í því hvítir molar. Séu þeir látnir í
vatn sjúga þeir það í sig og falla sund-
ur. Sé það svo þurrkað verður úr því
hvítt duft, auðsjáanlega það, sem
löngum var kallað barnamold hér á
landi, en sem nú er þekktara undir
nafninu kísilgúr. Smásjárrannsóknir
sýndu að svo er, og að „díatóma“flór-
an samanstendur að mestu af slíkum
tegundum, sem lifa í fersku vatni, en
yfirvegandi meirihlutinn er slíkar teg-
undir, sem líka geta lifað í lítið eitt
söltu vatni og eru því ekki nothæfar til
að greina að ferskvatna- og sjávar-
myndanir. Athyglisvert er að slíkar
tegundir, sem grúir af á mýrum, í
lækjum og tjörnum um allt land koma
þarna ekki fyrir. Hins vegar er þarna
urmull af tegundum, sem lifa einkum í
vötnum nálægt sjó eða þar sem áhrifa
frá sjávarseltu gætir. Þarna er því
flóra, sem mjög svipar til þess, sem
Guðmundur Kjartansson (1952) grein-
ir frá og sem fannst í Rauðhól. Þó
virðist í þessu gæta nokkuð meiri
áhrifa frá sjó, því nokkrir þörungar
koma þarna fyrir, sem taldir eru með-
al sjávartegunda. Má þó vel vera að
Náttúrufræöingurinn 60 (3), bls. 145-146, 1991.
145