Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 4

SAMVINNAN
9. HEFTI
ustu sinni ungan og efnilegan kunnáttumann, sem
ferðast milli sambandsfélaganna og gefur þeim, sem
þess óska, leiðbeiningar um fyrirkomulag í búðum og
vinnubrögð við dagleg störf. Er lítill vafi á því, að
þessi starfsemi ber mikinn árangur. Kaupfélögin
þurfa að koma húsakosti sínum i það horf, að húsa-
kynnin séu á hverjum stað jafn fullkomin og vel gerð,
eins og efnahagur félagsmanna og viðskiptamagnið
leyfir. Kaupfélagsmenn mega aldrei láta það villa sér
sýn, að þeir þurfi minna til að vanda um húsakost
heldur en kaupmennirnir, af því að félagsmenn geri
lægri kröfur, og séu bundnir með viðskiptin. Kaup-
félögin verða jafnan að hafa þann metnað, að vanda
allt sem lýtur að verzluninni betur en keppinautarnir.
Vörugæðin, húsakosturinn, umgengnin í búðunum og
framkoma starfsfójksins "þarf að bera af, ef sam-
vinnufélögin eiga að vinna á í náinni framtíð, eins
og þau hafa gert á undangengnum mannsaldri.
Samvinnuandinn.
Síðan um 1870 hafa kaupfélagsmenn átt í meiri og
minni harðri samkeppni við kaupmenn, erlenda og
innlenda. Á þeim vettvangi hafa samvinnumenn gert
betur en að halda sínu. Það má telja fullsannað, að
engin' þjóð í heiminum veitir samvinnuhreyfingunni
jafnmikið fylgi. í nálega 80 ár hafa hugsjónamenn
með stærra og minna verksviði beitt sér fyrir mál-
efnum samvinnunnar og skapað sigra hennar. Á
þessum árum var samvinnustefnan sú félagsmála-
hreyfing, sem hreif mest hugi æskunnar og stóð
bezt við loforð sín. Nú er kominn nýr keppinautur:
Ríkisrekstrarstefnan. Hún lofar miklu, en hefur efnt
minna. Formælendur ríkisrekstrarstefnunnar leggja
megináherzlu á að auka framfarir í landinu með
skipulagi, sem er lögþvingað. Ríkisvaldið á að hafa
forystu í sem allraflestum mannlegum málum, en ein-
staklingurinn veltir af sér ábyrgðinni. Hér er um að
ræða tvenns konar skipulag: Hin frjálsu samtök sam-
vinnumanna, sem leggja hina óhjákvæmilegu ábyrgð
á hvern einstakling, eða að einstaklingarnir verði ná-
lega áhrifalaust og ábyrgðarlaust hjól í ríkisvélinni.
Á síðustu mánuðum 1946 var komið svo langt í þessu
efni, að rætt var um í alvöru bak við tjöldin á Al-
þingi að einoka mikið af verzlun landsins, jafnvel
meirihluta vörumagnsins, án þess að það hefði verið
rætt opinberlega á frjálsmannlegan hátt. Gengi sam-
vinnustefnunnar á næsta mannsaldri verður að miklu
leyti komið undir því, hvort samvinnumenn verða
yfirsterkari ríkisrekstrarmönnum um hugsjónir og
framkvæmd þeirra. Aðstaðan er nú í lok síðari heims-
styrjaldarinnar með þeim hætti, að samvinnumenn
hafa undirtökin í kappleiknum. Ríkisrekstrarstefnan
hefur sýnt vanmátt sinn í rekstri kaupfélagsins á
Siglufirði, og í byggingu síldarverksmiðjanna á
Siglufirði og Skagaströnd á síðastliðnum misserum.
Magnús Kristjánsson undirbjó verksmiðj ureksturinn
á Siglufirði sem eins konar samvinnufyrirtæki. Nú er
þessi rekstur sokkinn í botnlausar stofnskuldir, af
því að fyrirtæki þessi eru nú algerlega komin af
samvinnu- yfir á ríkisrekstrargrundvöllinn. Fullvíst
má telja, að ef æska landsins fylkir sér um ríkisrekst-
ur og hafnar ábyrgðartilfinningu hins frjálsa sam-
starfs, bíður þjóðarinnar örbirgð og að öllum líkind-
um ófrelsi í nýjum og hættulegum myndum. Sú kyn-
slóð, sem byggt hefur hina miklu samvinnubyggingu
frá því í byrjun fyrri heimsstyrjaldarinnar, verður að
gera sér ljóst, hvílík hætta vofir yfir lífsverki hennai'
og hve mikil nauðsyn er til að börn hennar sæki fram
eftir réttri leið, en glati ekki gálauslega miklum arfi.
Samvinnubyggðir.
Um mörg ár hafa ýmsir búnaðarforkólfar ráðgert
að reisa svokallaðar samvinnubyggðir, og hefur verið
sett löggjöf um þetta efni. En fram að þessu hefur
ekki svo mikið sem einum spaða verið stungið í jörð
til að undirbúa slíkt landnám. Hugur fólksins hneigð-
ist ekki að hinni ráðgerðu framkvæmd. En á ýmsum
jörðum, einkum í Þingeyj arsýslu, hefur samvinnu-
fólkið hafizt handa með þær einu samvinnubyggðir,
sem eiga við skap íslendinga, og þó ekki allra. Þar
skiptir fjölskyldan ættaróðulum. Tvær, þrjár eða
jafnvel fleiri fjölskyldur skipta ættareigninni. Hver
fjölskylda reisir sér sinn bæ og sín peningshús. Hver
bóndi færir út ræktaða landið, girðir það og stækkar
bústofninn. Búvélar eiga menn saman að einhverju
leyti, en þó minna en ókunnugir myndu telja æski-
legt. Einstaklingshyggja íslendinga er sterk. Kostir
samvinnustefnunnar í samanburði við einkarekstur
er í því fólginn, að þar sem samvinnan ríkir, kemur
á eðlilegan hátt í ljós, hve nákomið samstarfið get-
ur orðið á frjálsan hátt, en í ríkiskerfinu eru menn
fjötraðir á höndum og fótum. Jarðaskipti Þingey-
inga hafa þann höfuðkost, að þau vinna á heppilegan
hátt móti mannfæðinni í sveitinni. Eftir að hörgull er
orðinn á lausu starfsfólki, svo að víða um land er
á sama býli ekki annað fólk en foreldrar með börnum
sínum, verður mannfæðin tilfinnanleg, ekki sízt á
heimilum, meðan börnin eru ung. Ef margbýli er á
jörð, ræktarland afgirt og bústofn séreign hverrar
fjölskyldu, mynda hin fámennu ættarheimili þorp,
þar sem hver fjölskylda getur stutt aðra með frjálsri
samvinnu. Þar getur verið eins margt fólk í nokkr-
um smábýlum, eins og áður var í einu stórbýli, þar
sem fólk var nógu margt til að geta haft ánægjulegt
236