Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 5

9. HEPTI
SAMVINNAN
félagslíf. Eins og nú er komið málum, er mannfæð á
afskekktum býlum áhrifamesta ástæðan til flutnings
1 þéttbýli. Þar sem tækni við ræktun er nú komin á
svo hátt stig, að kalla má auðvelt að stækka túnin
stórlega og á skömmum tíma, eru ættmennaþorpin
likleg til að verða undirstaða hins nýja sveitalífs á
Islandi. Nóg er landrýmið í byggðum íslands. Sjálf-
stæðir bændur lifa af ræktarlandi, í þéttbýli. Úthag-
inn er beitarland. Rafmagn í hverju heimili. Véla-
tækni við framleiðsluna, bæði heyskap og mjaltir. Bif-
leið, ein eða fleiri, í hverjum ættargarði. Beitilandið
aIlt um kring, eins og verið hefur frá landnámstíð.
Stórbýli.
Samhliða ættargörðunum er æskilegt, að til verði
stórbýli, þar sem náttúruskilyrði eru hagstæð. Fram
að þessu hafa flestir gert ráð fyrir að stórbýlin á ís-
landi væru dauðadæmd. Úr því máli er ekki skorið
enn. Vélatækni hefur ekki verið fullreynd í þessu efni,
enda hefur dýrtíð undangenginna ára ruglað alla
reikninga. En þegar verðlag og framleiðslukostnaður
hér í landi er kominn á sama stig og í næstu löndum,
kemur að því, að íslendingar verða að geta þreytt
kapp við nábúaþjóðirnar um framleiðslu á mjólk,
snajöri, osti og eggjum, þannig, að bóndinn fái að-
keypt verkafólk til að stýra heppilegum vélum. Ef
stórbúskapur, eins og nú er rekinn á Vífilsstöðum,
Kleppi og Hvanneyri getur ekki, undir þeim kringum-
stæðum, keppt við erlenda landbúnaðarframleiðslu,
verða þorpin í sveitinni, ættargarðarnir, einu bjarg-
rseðin með innlenda búvöruframleiðslu.
Samvinnuræktun.
Til eru byggðir hér á Iandi, þar sem gott er undir
hú, en náttúruskilyrði með þeim hætti, að ekki er
hnnt að stækka ræktarlandið heima við bæina, þótt
önnur skilyrði séu ákjósanleg. Svo er ástatt í Mý-
vatnssveit. Þar eru mörg heimili, þar sem er gott
öeitiland, veiði í vatninu, mikil staðarfegurð, en grýtt
heim að túnum og jafnvel undir hinu gamla gróður-
!andi. Við Mývatn eru ættargarðar elztir og flestir
hér á landi. Á einni jörð eru sex heimili og allt frænd-
hð. Nálega alls staðar er margbýli, sem strandar þó á
skilyrðum fyrir aukinni heimilafjölgun. Um mörg
nndanfarin ár hef ég bent Mývetningum á, að þeir
gsetu á vissum stöðum í sveitinni, svo sem í landi
íarðanna Hofstaða og Gautlanda, haft stórfellda fé-
lagsræktun, beitt hinni fullkomnustu vélatækni við
að brjóta og rækta landið, beitt vélum við heyskap og
heyþurrkun, og að lokum flutt heyið heim með bif-
reiðum, þar sem kalla má að akfært sé heim að
hverjum bæ í byggðinni. Til að tryggja nokkurn hús-
dýraáburð á þetta beitarhúsaland, mætti fóðra þar
vetrarlangt hesta og geldneyti sameiginlega. Við slíka
ræktun er hægt að hafa samvinnu og beita véltækni
eins og á fullkomnustu stórbúum. Að öðru leyti yrði
vafalaust að nota að miklu leyti tilbúinn áburð við
þessa ræktun. Ef hraunjarðirnar í Mývatnssveit gætu
aukið heyskap sinn stórlega á þennan hátt, gætu ætt-
argarðarnir þar í sveit orðið miklu fleiri og stærri en
þeir eru nú. Á einum stað í Norður-Þingeyjarsýslu
hefur þetta skipulag verið reynt. Kauptúnið Raufar-
höfn liggur vel við samgöngum á sjó, en landið kring
um þorpið er grýtt og lítt hæft til ræktunar. Á Rauf-
arhöfn er mjög vaxandi byggð. Um stund stýrði
Magnús Guðmundsson, gamall nemandi úr Sam-
vinnuskólanum og kaupfélagsstjóri frá Flateyri, síld-
arbræðslu ríkisins á Raufarhöfn. Honum þótti allt of
lítið kveða að mjólkurframleiðslu í hinu vaxandi
kauptúni. Varð það til þess, að Magnús myndaði fé-
lag á Raufarhöfn um að gera stórt félagstún í 20 km.
fjarlægð frá Raufarhöfn. Liggur nýrækt þessi í Leir-
hafnarlandi, og við veginn til Raufarhafnar. Hefur
þessi ræktun gengið að óskum. Hið sameiginlega tún
mun vera um 40 ha. Heyið er allt flutt með bifreið-
um til Raufarhafnar. Þessi nýrækt hefur orðið til
stórmikilla kjarabóta fyrir marga menn á Raufar-
höfn. Magnús Guðmundsson á skilið mikinn heiður
fyrir forgöngu sína í þessu máli. Munu margir gerast
til síðar að feta í fótspor hans. Ætti þessi ræktarað-
ferð að reynast framkvæmanleg fyrir áhugasama
samvinnumenn, sem búa við góða aðstöðu til jarða-
skiptingar, en hafa ekki hentugt ræktarland nema í
nokkurri fjarlægð frá heimilum sínum.
Merkilegur samvinnubær.
Kirkjubæjarklaustur er eitthvert fegursta og fræg-
asta stórbýli hér á landi. Talið er, að þar hafi aldrei
búið heiðnir menn. Á þjóðveldistímum voru þar oft
nafnkenndir búendur. í kaþólskum sið var þar nunnu-
klaustur. — Eftir siðabótina voru þar löngum stór-
bændur, prestar eða sýslumenn. Þar bjó Guðlaug-
ur Guðmundsson, mesti mælskumaður þingsins, urn
síðustu aldamót, og eftir það tóku við jöröinni
hin alkunnu höfðingshjón Lárus Helgason og Elín
Sigurðardóttir. Gerðu þau garðinn frægan um land
allt. Hjónin í Klaustri áttu fimm sonu en enga dóttur.
Hafa þessir bræður með sér merkilegt samvinnufé-
lag. Þeir hafa ekki skipt arfi, heldur starfrækja óðalið
sem fjölþætt fjölskyldufyrirtæki. Þrír af bræðrunum
eru búsettir á Klaustri en tveir í Reykjavík, hafa þar
margvíslega iðju en leggja þó fram fé og vinnu til að
bæta og fegra ættargarðinn. Klausturbræður starf-
rækja gott bú á jörðinni. Til skamms tíma hefur einn
237