Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 10

SAMVINNAN
9. HEFTI
að gæfu og gengi íslenzku samvinnufélaganna og þess
mikla félagslega árangurs, sem þau hafa náð.
Skattamál samvinnufélaganna.
Á öðrum stað í þessu riti er gerð ýtarleg grein
fyrir þeim grundvelli, sem samvinnufélögin hafa
byggt á í meira en öld réttarstöðu sína varðandi út-
svör félaganna og ríkiskatta. Hér á landi byrjaði
skömmu eftir 1880 tilraun frá hálfu samkeppnis-
manna í þá átt að líta á kaupfélögin eins og venju-
legar gróðastofnanir. Samvinnumenn tóku vasklega á
móti og létu hart mæta hörðu. Urðu þrálát málaferli
út af ágengni gagnvart félögunum fram til 1921, þegar
Alþingi samþykkti samvinnulögin og þann viður-
kennda réttargrundvöll, sem allir sannir samvinnu-
menn byggja á. Leið svo fram undir síðari heims-
styrjöldina. Þá tóku einstöku samvinnumenn hér á
landi að hörfa undan frá réttum málstað. Byrjuðu
þeir að viðurkenna, að þar sem mikil sveitargjöld
væru á einhverjum stað, yrðu kaupfélagsmenn að
sætta sig við, að lagður yrði skattur til þarfa sveitar-
félagsins á félagsmannaviðskiptin. Nokkru síðar, á
árunum 1941—42, varð samkomulag innan þjóð-
stjórnarinnar svokölluðu um að leggja stríðsgróða-
skatt á tekjuafgang kaupfélaganna, sem myndazt
hafði af félagsmannaviðskiptum, eins og um væri að
ræða gróða einstaks manns eða hlutafélags. Þessi
skattur neyddi Sís til að skipta tekjuafganginum sem
allra mest til félagsdeildanna, en félögin aftur til að
endurborga einstökum mönnum það, sem þeir höfðu
ofborgað. Við þetta voru félögin svipt því einstaka
tækifæri, sem þau gátu fengið á stríðsárunum til að
safna fé frá félagsmönnum til mikilvægra fram-
kvæmda. Þrátt fyrir þessa óheppilegu dreifingu fjár-
magnsins varð eitt kaupfélagið að greiða nál. 300 þús.
kr. stríðsgróðaskatt af félagsmannaviðskiptum og
mörg önnur féiög háar upphæðir. Ástandið í skatta-
málum samvinnufélaganna er nú sem stendur um
það bil eins slæmt og hægt er. Hinar gömlu varnar-
línur í skattamálum samvinnufélaganna hafa verið
brötnar, og andstæðingarnir hrósa sigri.
Rochdale-reglan.
Vefararnir í Rochdale, sem skapað hafa guðspjöll
kaupfélaganna, ef svo má komast að orði, lýstu því
yfir, að þeir ætluðu að nota tekjuafgang félagsmanna
sumpart til endurgreiðslu, þannig að félagsmenn
hefðu meira handbært fé persónulega, heldur en ná-
búarnir, sem verzluðu við kaupmanninn, en samhliða
þéssu vildu vefararnir skilja nokkuð eftir í félaginu
af tekjuafganginum, til að mynda nýtt og betra
mannfélag. Fyrir þann hluta tekjuafgangsins, sem
geymdur var í félaginu, skyldi kaupa lönd og lóðir,
reisa verksmiðjur, eignast skip og rækta ekrur til að
gera líf félagsmanna betra og fullkomnara. Ekkert
var fjær vefurunum en að skapa gróðafélög til að
ganga á rétt annarra. Þeir spöruðu af sínum eigin
tekjum til að geta skapað mannsæmandi lífskjör fyrir
milljónir manna, sem annars myndu sitja í forsæl-
unni. Þegar skattar eru lagðir á tekjuafgang félags-
manna í kaupfélagi, er gert hermdarverk sviplíkt því,
ef skattleggja ætti kirkjur, skóla eða bókasöfn.
Hvað geta samvinnumenn gert?
Þeim ber að hefjast handa, og mótmæla algerlega
og undir öllum kringumstæðum, að skattar séu lagðir
á félagsmannaskipti í samvinnufélagi. Og ef sam-
vinnumenn vilja sigra í þessu máli, þá er það leik-
ur einn. Þegar við Hallgrímur Kristinsson beittum
okkur fyrir réttarvernd samvinnufélaganna 1921, voru
félögin færri og miklu veikari en nú. Ef frá eru taldir
nokkrir þingmenn í Sjálfstæðis- og kommúnista-
flokkunum, hafa nálega allir aðrir fulltrúar á Al-
þingi íslendinga heitið kaupfélagsmönnum stuðningi
til þingsetu. Þar sem jafnvel andstæðingar félaganna
viðurkenna pólitískt hlutleysi þeirra, er vandinn sá
einn fyrir áhugamenn í samvinnufélögum, að skýra
eðli málsins rétt og hlutdrægnislaust, en láta síðan
túlka það á mannfundum, í blöðum og tímaritum, þar
til alþjóð manna skilur hvað hér er um að vera. Ef
byrjað er að skattleggja tekjuafgang félagsmanna af
þeirra eigin verzlun, eins og gróðastofnun eða ríkis-
maður ætti í hlut, þá er búið að skera á líftaug sam-
vinnuhreyfingarinnar í landinu. Þá er félagsmönnum
ekki lengur frjálst að spara sitt eigið fé í því skyni
að láta það á ópersónulegan og óeigingjarnan hátt
breyta vanræktu og niðurbrotnu mannfélagi í sól-
skinsbyggð fyrir frjálsa og göfuga menn.
En ef svo illa tekst til, að íslendingar láta hrekja
sig af grundvelli þeim, sem Rochdale-vefararnir lögðu,
þá er búið að lama hinn andlega og siðferðilega mátt
stefnunnar. Samvinnumenn láta þá setja sig á bekk
með eigendum hlutabréfa í gróðafyrirtækjum, eða
stóreignamönnunum sjálfum. Gróðamenn og eigend-
ur hlutabréfa í fésýslufyrirtækjum viðurkenna, að
þeir ætla að auðgast, og aðallega á vinnu annarra. I
samvinnufélaginu býr hver að sínu, og tekjuafgang-
urinn er ekki herfang úr búi náungans, heldur fram-
lag félagsmanns sjálfs, til að reisa úr rústum van-
máttugt og gæfusnautt mannfélag. Þegar þetta rétt-
lætismál samvinnufélaganna hefur verið skýrt nægí-
lega vel fyrir öllum almenningi, á að vera hægt að
fá allt að % hlutum þingfulltrúa á íslandi til að slíta
af samvinnufélögunum þá kúgunarhlekki, sem búið
242