Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 13

9. HEPTI
SAMVINNAN
aðalframleiðsluvörur íslendinga gersamlega fallnar á
erlendum markaði, og sumar lítt seljanlegar. Spari-
fé manna og innstæður frá stríðsárunum hvarf nú
eins og dögg fyrir sólu. Gífurleg kreppa hafði fylgt í
slóð hinnar miklu styrjaldar. Framundan voru mörg
erfiöleikaár. Miklar þarfir, sem þurfti úr að bæta, en
litlir fjármunir. Forráðamenn Sambandsins tóku
Þegar í byrjun kreppunnar það ráð að gæta hvarvetna
hófs um öll útgjöld. en auka hins vegar framleiðsl-
una eins og kostur var á. Aðalsteinn Kristinsson stóð
frammi fyrir þeirri staðreynd, að hann var með viss-
um hætti eins og fugl með stýfða vængi. Hann hafði
alla eiginleika og aðstöðu til að gera mikil og marg-
breytt innkaup, fjölbreytta og góða vöru í óteljandi
ruyndum. Á bak við hann stóð' hálf þjóðin, starfsamt
fólk með vakandi umbótaþrá. En í stað þess að mega
láta gamminn geisa, í stað þess að mega til fulls njóta
yfirburða sinna og mikillar verzlunarþekkingar, varð
Aðalsteinn Kristinsson lengst af starfstíma sínum að
sPara innkaupin, vegna vantandi gjaldeyris lands-
manna. í stað þess að kaupa og flytja til landsins
margbreyttar vörur, sem fólkið vildi fá og þurfti að fá,
varð framkvæmdastjóri innflutningsdeildar Sam-
bandsins löngum að spyrja fyrst og fremst, hvað hann
gseti mest gert fyrir viðskiptamenn sína, með þeim
fakmarkaða gjaldeyri, sem hann hafði yfir að ráða.
Fyrsta kreppan stóð frá 1920—1924. Næsta og meiri
kreppa hófst 1930 og varaði lítið breytt til 1939. Eftir
að stríðið skall á, hafði þjóðin um stund mikinn gjald-
eyri og greiðslugetu. En þá kom fljótt til greina sigl-
ingateppan, vöruþurrðin og útflutningshömlur við-
skiptalandanna. Ef Aðalsteinn Kristinsson hefði á
starfsárum sínum fyrir Sambandið búið við hina
heilbrigðu verzlunarhætti, sem greiddu götu Hall-
gríms bróður hans við forstöðu Kaupfélags Eyfirð-
inga 1906—1914, myndi hann hafa getað notað til fulls
yfirburði sína í viðskiptamálum í þágu alþjóðar á
íslandi.
En þó að erfiðleikar mættu Aðalsteini Kristinssyni
1 starfi hans, þá var meginstefnunni haldið. Þrír
^enn, nálega jafnaldra, tóku við Sambandinu úr
höndum Hallgríms Kristinssonar, þegar hann féll frá
1923, og unnu saman eitthvert mesta þrekvirki ís-
lenzkrar verzlunarsögu. Undir stjórn þeirra Sigurðar
°S Aðalsteins Kristinssonar og Jóns Árnasonar, varð
Sambandið ekki aðeins stærsta verzlunarfyrirtæki,
sem nokkurn tíma hefur starfað á íslandi, heldur
einnig styrkasta fyrirtækið, þar sem hálf þjóðin
stendur saman, fullábyrg gerða sinna og ákveðin í að
halda óhvikul áfram þeirri stefnu að gera íslenzka
verzlun réttláta, heilbrigða og fullkomna að öllu formi
°S fjölbreyttni. Þegar þeir þremenningarnir létu af
störfum, svo að segja um leið, var sambandskaupfé-
lag við hverja höfn. Mikill iðnaður hafinn á vegum
félaganna. Félögin og Sambandið ekki aðeins skuld-
laus, heldur áttu félagsménn hvarvetna myndar-
legar innstæður í bönkum og sparisjóðum. Með þeim
hætti skiluðu brautryðjendur Sambandsins fyrirtæki
sínu í hendur næstu kynslóðar, svo að segja um leið
og friður var saminn eftir stærsta stríð veraldarsög-
unnar.
Þrátt fyrir allar kreppur hafði Aðalsteinn Krist-
insson ærið verkefni. Hann hafði um aldarfjórðungs-
skeið verið mesti innkaupamaður á íslandi. Undir
handleiðslu hans höfðu landar hans, taldir í tugum
þúsunda, ár eftir ár fengið í heimili sín flestallar að-
keyptar nauðsynjar. Aðalsteinn Kristinsson gat ekki
keypt allar þær vörur sem hann vildi. En hann keypti
mikið. Þrátt fyrir alla erfiðleika skapaði hann mikla
fjölbreytni í innflutningsverzluninni. Smekkvísi hans
og vandfýsi um vörugæði urðu kaupfélögunum að ó-
metanlegu liði. Maðurinn, sem keypti fyrir flesta, lagði
alla ævi meginstund á að velja og láta velja handa
umbjóðendum sínum það, sem bezt var fáanlegt á
hverjum tíma.
Aðalsteinn Kristinsson líktist Hallgrími bróður sín-
um um giftu í vali samstarfsmanna. Hann varð
að hafa í þjónustu sinni fjölmenna sveit, bæði innan-
lands og utan. Hann treysti þessum mönnum vel, og
enginn þeirra brást honum. Hann var einn af vor-
mönnum íslands og naut vorsins. Allir, sem störfuðu
með honum, fundu ylinn af mannslund hans og
drengskap. Hann stundaði ekki einungis trjágarðinn
og blómin í garðinum sínum við Fjölnisveg. Landið
allt var í hans augum eitt heimili og einn garður, þar
sem hver kynslóð átti að beita orku sinni, skapandi
afli og íegurðarþrá, til að gera líf allra íslendinga
betra og fegurra heldur en áður var.
Aðalsteinn Kristinsson varð þegar á unga aldri
hrifinn af skilnaðarhreyfingunni. Hann var algerlega
mótfallinn tilboði dönsku stjórnarinnar 1908, þar sem
svo var um mælt, að ísland yrði framvegis hluti af
veldi Danakonungs. Hann hvikaði aldrei frá þeirri
stefnu, að ísland skyldi verða þjóðveldi í annað sinn.
Hann beitti áhrifum sínum mjög eindregið í því efni
í fylkingu samvinnumanna, þegar þeir lögðu grundvöll
að lausn skilnaðarmálsins 1941, og honum var ó-
blandið fagnaðarefni að lifa fæðingardag hins endur-
reista lýðveldis 17. júní 1944. Fyrir Aðalsteini Krist-
inssyni var frelsið í öllum myndum hamingja lífsins.
Hann stóð hvarvetna á rétti þess, sem var minnimátt-
ar, hvar sem um það var deilt, þó að dagsverk hans
yrði í þeim efnum afleiðingaríkast í frelsisbaráttu
þjóðarinnar í viðskiptamálum.
245