Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 29

9. HEFTI
SAMVINNAN
höfn, eignazt jarðhita í Laugardælum, og er nú að
framkvæma hitaveitu þaðan fyrir Selíosskauptún.
Þessi dæmi eru nefnd af handahóíi, til að sýna, að
kaupfélögin eru sístarfandi, með frjálsri samhjálp
borgaranna, að því að bæta kjör fólksins og auka
menningu þess. Nú er samvinnufélag við hverja höfn
á íslandi, og alls staðar eru félagsmenn að leita eftir
tækifærum til að lyfta landi og þjóð með heppiegum
félagsframkvæmdum. Það má segja, að það sé rík
þjóð, sem telur sig hafa efni á að lama samvinnufé-
lögin með skattalöggjöf, sem er bæði ranglát og byggð
á algerðri vanþekkingu á eðli málsins.
Með tillögu þessari er gert ráð fyrir að ríkisstjórnin
leggi fyrir næsta Alþingi frv., þar sem sett verði glögg
og réttlát ákvæði um aðstöðu Eimskipafélags íslands
og lögskráðra samvinnufélaga til skatta, til ríkis og
bæja. Með þeirri löggjöf yrði varanlega fastákveðið-
að Eimskipafélagið byggi framvegis við þann rétt, sem
það hefir nú, að því tilskildu, að hluthafar fái aldrei
meira en 4% af hlutafé sínu. Jafnframt yrði ákveðið,
að samvinnufélög greiddu hvorki útsvör eða tekju-
fikatt af skiptum félagsmanna við þeirra eigið félag.
Aftur á móti skyldu samvinnufélögin greiða tiltölu-
lega sömu gjöld af utanfélagsmannaverzlun eins og
kaupmenn, og auk þess skatt af fasteignum sem fé-
lögin nota við starfrækslu sína, og væri upphæð þess
skatts svipuð og ákveðið var um þetta efni í löggjöf
frá 1921.
Þing og þjóð hefur viðurkennt, síðan Eimskipafé-
lag íslands var stofnað, að starfsvið þess væri með
þeim hætti, að ekki borgaði sig fyrir þjóðfélagið að
feggja á það venjulega skatta. Hafa hér að frarnan
verið leidd rök að því, að þetta væri rétt skoðun. Það
er meira að segja vafasamt, hvort nokkurntíma verð-
ur hægt að hafa stærsta fjármálafyrirtæki landsins
háð almennri skattalöggjöf, heldur verði þar að koma
til greina sérstök löggjöf, sem takmarkar skattinn
með nánari fyrirmælum. En þegar kemur að sam-
vinnufélgum, þá má segja, að aðstaða þeirra sé enn
sterkari i þessu máli. Hvergi nema hér á landi munu
almenn útgerðarfélög vera undanþegin almennri
skattgreiðslu, þó að það hafi þótt nauðsynlegt hér á
landi. Aftur á móti er sérstaða samvinnufélaganna í
skattamálum viðurkennd í öllum frjálsum löndum.
Var það einnig gert hér á landi, og sérstaklega viður-
kennt af alþingi 1921. En þegar samvinnufélög og
gróðafyrirtæki einstaklinga voru sett á sama bekk
Aieð samkomulagi í þjóðstjórninni 1941—1942, var
skarð brotið í varnir samvinnufélaganna, og má segja,
að þau séu síðan réttlaus í þessum efnum. — Sást
það glögglega þegar veltuskatturinn kom til sögunnar
litlu síðar, að hugmyndir manna um þetta efni voru
algerlega komnar á ringulreið. Ef svo verður haldið á-
fram stefnunni, má búast við, að samvinnufélögin hér
á landi breytist aftur í það horf, að dreifa matvöru til
félagsmanna með litlum tilkostnaði, en geti ekki
sinnt hugsjónastarfi sínu eins og stefnan var mótuð
af hinum ensku upphafsmönnum hreyfingarinnar.
Væri það vafasöm búmennska af þjóðfélaginu, að
beita samvinnufélögin hér á landi rangsleitni, sem
ekki á sér stað í öðrum menntalöndum, til þess að
svipta þau afli og orku við að standa með frjálsri
samhjálp fyrir þjóðnýtum framförum.
Hlutur samvinnufélaganna hefur mjög verið borinn
fyrir borð í skattamálum, í samanburði við Eimskipa-
félagið. Hefur eðli málsins ekki verið skýrt nógu ljós-
lega fyrir þjóð og þingi. Hver sá maður, sem athugar
gaumgæfilega eðli tekjuafgangsins í kaupfélagi, hlýt-
ur að komast að þeirri niðurstöðu, að það fé er ekki
skatthæft fremur en sjúkrahús, skólar eða kirkjur.
Kaupfélögin eru ekki atvinnufyrirtæki í eiginlegum
skilningi, heldur menningarstofnanir. Félagsmenn í
samvinnufélögum verða vitaskuld að bera byrðar
þjóðfélagsins eins og aðrir menn, en viðskipti félags-
manna við eigið félag er ekki sjálfstæður atvinnu-
rekstur, heldur gagnkvæm samhjálp og menningar-
starfsemi.
Þess er vænzt, að eðlilegt þyki að ríkisstjórnin beiti
sér fyrir þessu máli á þann veg sem ráð er gert fyrir
í þessari tillögu. En ef það bregzt, sem tæplega er rétt
að gera ráð fyrir, verða samvinnumenn um allt land
að hefjast handa og fylgja eftir við þingfulltrúa sína,
að þeir hefji baráttu fyrir réttlátri lausn þessa máls.
Eimskipafélag íslands hefur fengið rétt sinn tryggðan
á þessurs vettvangi, af því að fylgismenn þess hafa
jafnan verið á verði um hag og afkomu félagsins. Á
síðari árum er ekki hægt að segja, að gætt hafi nægi-
lega vakandi áhuga í samvinnufélögunum fyrir því,
að réttur þeirra væri tryggður. Nú er svo komið, að
ekki er lengur unnt að halda að sér höndum. Sam-
vinnumenn verða að byggja varnir sínar að nýju á
þeim grundvelli, sem lagður var á Alþingi 1921. Síðan
þarf að ræða og rita um málið og loks að gera hik-
laust kröfu til þingmanna, sem kosnir eru í héruðum,
þar sem samvinnustefnan hefur mikið gengi, að þeir
beiti sér einhuga fyrir því að endurheimta rétt sam-
vinnufélaga, sem var brotinn með skattalöggjöfinni
frá 1941—1942, og hætta ekki þeirri sókn fyrr en sam-
vinnufélögin og Eimskipafélag íslands hafa bæði
fengið rétt sinn fulltryggðan, eins og gert er ráð fyrir
í þessari tillögu.
261