Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 42

SAMVINNA’N
9. HEFTI
menntafélaginu ómetanlegur styrkur og sæmd að fá
þetta mikla ævisögusafn handa félagsmönnum sín-
um.
Þjóðvinafélagið var upprunalega stofnsett til að
styðja Jón Sigurðsson í frelsisbaráttu hans og til að
halda áfram Nýjum félagsritum, þegar hins mikla
leiðtoga nyti ekki lengur við. Hér var þess vegna um
að ræða fyrirtæki, sem vandfarið var með. Niður-
staðan varð sú, að Alþingi heimilaði Þjóðvinafélag-
inu að hafa samstarf við menntamálaráð um útgáfu-
starfsemina. Skyldu stjórnir beggja fyrirtækj anna
starfa saman að þessu máli, og útgáfan vera kennd
bæði við Þjóðvinafélagið og menntamálaráð. Þjóð-
vinafélagsmenn skyldu fá allar félagsbækur útgáf-
unnar fyrir sitt félagsgjald, en nýir áskrifendur
greiða sama árgjald, 10 kr., og fá um leið sama rétt
til félagsbókanna. Var nú tekið að safna áskrifend-
um um allt land og varð sú starfsemi með ágætum,
einkum í sveitum, og víða annars staðar. Gerðust
stundum fleiri en einn áskrifendur í sama heimili, og
víða í byggðum landsins komu bækur á hvert einasta
heimili. Innan skamms urðu fastir viðskiptamenn út-
gáfunnar á 14. þúsund. Þar með voru taldir Þjóðvina-
félagsmenn, en þeir voru um 1200. Ekki varð ann-
að sagt, en að almenningur fagnaði voninni um
að geta fengið á hverju ári nokkrar góðar bækur fyrir
hóflegt verð. Mótstaða var nokkur gegn þessari út-
gáfu, fyrst og fremst frá ýmsum áhrifamönnum í
kommúnistaflokknum, og þar næst frá sumum bóka-
útgefendum í landinu. Kvíði þeirra reyndist þó
vera ástæðulaus eins og raunar mátti vita fyrirfram.
Útgáfa Þjóðvinafélagsins og menningarsjóðs ruddi
brautina fyrir hinni fáheyrðu bókaútgáfu og bóksölu
síðustu ára. Á hinn bóginn naut þessi útgáfa mikils
stuðnings af samstarfi borgaralegu flokkanna þriggja.
Var sú samvinna í uppsiglingu um sama leyti og á-
skrifendum var safnað vegna hinnar nýju útgáfu.
Leitaði ég eftir, að borgaraflokkarnir hefðu allir
sína fulltrúa við daglegar framkvæmdir útgáfunnar.
Voru fengnir í því skyni þrír ungir og mjög röskir
menn til samstarfsins. Haraldur Pétursson, umsjón-
armaður Landsbókasafnsins, tók að sér dreifingu
bókanna í Reykjavík, en Jón Emil Guðjónsson frá
Kýrunnarstöðum í Dalasýslu og Leifur Auðunsson frá
Dalsseli í Rangárvallasýslu höfðu með höndum skipti
við félagsmenn utan Reykjavíkur. Fóru þeir Jón Em-
il Guðjónsson og Leifur Auðunsson margar ferðir út
um land til að safna liði vegna útgáfunnar og báru
þær flestar góðan árangur. Er skemmst af því að
segja, að útgáfa Þjóðvinafélagsins og menntamálaráðs
nær til tiltölulega fleiri manna á íslandi heldur en
vitað er til um nokkra aðra frjálsa útgáfu í frjálsu
landi. Undirtektir og stuðningur almennings við þessa
útgáfu sýndi, að íslendinga langaði enn sem fyrr til
að eiga og lesa bækur. Hin mikla hnignun heimilis-
bókasafnanna á yfirstandandi öld var ekki því að
kenna, að viðhorf manna væri breytt, heldur hafði
dýrleiki bókanna verið aðal hindrun. Kaupendur voru
fengnir og í svo ríkum mæli, að það var met á al-
heimsvísu, ef miðað var við íbúatölu landsins. Nú
færðist vandinn yfir á nefndarmenn í menntamála-
ráði og stjórn Þjóðvinafélagsins að mæta á viðeig-
andi hátt þessum stórhug lesandi manna í landinu.
Eins og vænta mátti þurfti í því efni sem öðrum
að leita að dómi reynslunnar. í fyrstu var stefnt að
því, að þrautreyna þýðingaleiðina. Úr miklu var að
velja, af skáldskap og fræðibókum. En brátt kom í
Ijós, að sú leið var ekki fær að leggja megináherzlu
á þýðingar. Lesendahópurinn, sem vildi skipta við
hina nýju útgáfu var of stór og of margbreyttur til
þess, að honum yrði fullnægt sameiginlega með er-
lendum bókum. Má vera, að lengst yrði komizt á
þeirri leið með því að leggja meginstund á skáldsögur,
en með því móti væri stefnumiðið lækkað um of.
Skáldskapur er að vísu þýðingarmikill þáttur í nú-
tímamenningu, en heldur ekki meira. Þess vegna
lagði menntamálaráð og Þjóðvinafélagið aldrei inn á
þá braut. Eftir nokkrar tilraunir og miklar bolla-
leggingar kom í ljós, hvert var hið mikla og varanlega
verkefni þjóðarútgáfunnar. Það var að leggja megin-
áherzlu á þjóðleg fræði. Landið, sagan og málið
bindur saman alla íslendinga. Og þeim fræðum hafði
ekki verið nægilegur sómi sýndur. Þar var verkefnið.
Ef hinni nýju, stóru útgáfu gat lánazt að koma í
bókahillur svo að segja á hverju heimili miklu af því,
sem hefur verið bezt sagt og gert í þjóðlegum fræð-
um, þá er mikill sigur unninn. Lestrarþrá íslendinga
hefur ætíð verið mikil, og henni er ekki fullnægt
nema með því að bókasafn sé til á hverju heimilL
Skal nú stuttlega vikið að þeirri hlið.
Þegar fengin var vissa fyrir því, að viðskiptamenn
menntamálaráðs og Þjóðvinafélagsins yrðu svo
margir sem raun bar vitni um, sló nokkrum óhug á
ýmsa bókaútgefendur. Eftir þeirri tregðu, sem verið
hafði á bókakaupum almennings milli styrjaldarár-
anna, var ekki óhugsandi, að mjög ódýr bókaútgáfa
yrði til að torvelda almenna bókasölu. Ég var aldrei
hræddur um þetta. Ég þóttist vita, að ef þjóðin byrj-
aði að safna bókum í öllum þorra hinna efnaminnl
heimila, myndi sú framkvæmd leiða til meiri bóka-
kaupa. Sú hefur líka orðið raunin á. Að vísu er hin
stórfellda bókaútgáfa styrj aldaráranna ekki orðin til
vegna útgáfu Þjóðvinafélagsins og menningarsjóðs,
heldur af því, að íslendinga langar mjög mikið til að
274