Samvinnan


Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 46

Samvinnan - 01.11.1946, Blaðsíða 46
SAMVINNAN 9. HEFTI var haldinn almennur sýslufundur um málið og urðu málalok þau, „að 5 austustu hreppar sýslunnar vildu semja fyrir milligöngu Eiríks Magnússonar." En þar sem Húnvetningar töldu sig ekki geta haft nægilega marga sauði, var samið við Skagfirðinga vestan Vatna á fundi á Geitaskarði 21. júní 1866 um að þeir legðu til 500 sauði. Tókust samningar við Englendinga á þeim grundvelli, að þeir tækju sauðina á Sauðárkróki 20. sept. 1866 og greiddu þá um leið með 11 rd. hvern sauð, en það var 2 rd. hærra en Þorlákur Johnson, umboðsmaður enskra fjárkaupmanna hér, vildi gefa fyrir sauðina hér. Óhöpp urðu þó því valdandi, að ekkert varð úr þess- ari sauðasölu. Skip, sem Englendingar sendu eftir sauðunum, fórst í hafi og annað skip, sem sent var síðar, komst ekki nema til Austfjarða. Urðu bændur fyrir miklu tjóni við mistök þessi, því að þeir biðu með sauði sína á Sauðárkróki í fulla viku. Grein um þetta, undirritaðri: „Nokkrir Húnvetn- ingar,“ sem birtist í Þjóðólfi 8. febr. 1867, lýkur með þessum orðum „.... og vonum við að seinna muni betur takast, ef vér ekki leggjum árar í bát við svo búið.“ Skömmu eftir 1850 byrjuðu Englendingar að kaupa hér hross. Mikið kvað þó ekki að þessum viðskiptum fyrr en eftir 1870, en þá færast þau mjög í aukana. Auk hrossa fóru Englendingar að kaupa hér sauði til útflutnings og jafnvel nautgripi. Urðu viðskipti þessi íslenzkum bændum til mikilla hagsbóta. Kunnasti fjárkaupamaðurinn í Húnavatnssýslu var John Coghill. Keypti hann hér bæði sauði og hross og reyndist góður viðskiptis. Um 1880 fóru bændur að panta hjá Coghill ýmsar vörur, sem hann flutti upp á skipum þeim, sem önn- uðust útflutning hrossa þeirra og sauða, er hann keypti hér. Mynduðust þá í einstökum hreppum félagsleg sam- tök um þessi viðskipti, sem leiddu til þess, að 15. ág. 1884 er á fundi á Sauðárkróki myndað pöntunarfélag Húnvetninga og Skagfirðinga. Erlendur Pálmason í Tungunesi var lífið og sálin í þessum félagsskap og formaður þess til dauðadags 1888. Átti Erlendur uppástunguna að því, að félags- samtökum þessum voru sett lög. Samdi hann sjálfur uppkast að félagslögum og fékk þau samþykkt á full- trúafundi á Sauðárkróki 22. júní 1885. Við Vörupöntunarfélagið skiptu fjórir hreppar í Húnavatnssýslu: Engihlíðarhreppur, Bólstaðarhlíðar- hreppur, Svínavatnshreppur og Torfulækjarhreppur. Var John Coghill umboðsmaður félagsins. Árið 1895 var verðhæð pöntunarviðskipta félagsins kr. 53728.41. Skiptu þá við félagið húnvetnsku deild- irnar 4 og 9 deildir í Skagafirði. Langmest voru við- skipti Bólstaðarhlíðarhreppsdeildar, rúmar 9 þúsund krónur, eða tæpur sjöttungur allra viðskiptanna. Við fráfall Erlends í Tungunesi lagðist Vörupönt- unarfélagið niður, en á rústum þess er svo Kaupfélag Skagfirðinga stofnað 23. apríl 1889. — Forgöngumennirnir. Mánudagurinn 28. okt 1895 er merkisdagur í sögu samvinnumálanna í Húnavatnssýslu. Þann dag er fundarboð að stofnfundi Kaupfélags Húnvetninga dagsett. Fundarboðendurnir eru tveir bændur í Blönduhlíð, Jón Guðmundsson á Guðlaugsstöðum og Þorleifur Jónsson alþm. á Syðri-Löngumýri, niðjar frumherj- anna, sem hófu merki samvinnunnar á loft í Húna- vatnssýslu nokkurum áratugum fyrr. Jón (f. 10. okt. 1844, d. 4. maí 1910) var sonur Guð- mundar Arnljótssonar á Guðlaugsstöðum, forvígis- manns félagssamtaka þeirra, sem stofnuð voru í Blöndudal milli 1840 og 1850 og lýst er í upphafi greinaflokks þessa. Þorleifur (f. 26. apr. 1855, d. 2. apr. 1929) var sonur Jóns bónda og alþm. í Stóradal, Pálmasonar í Sól- heimum og því bróðursonur Erlends Pálmasonar í Tungunesi. Jón Guðmundsson var kvæntur Guðrúnu Jóns- dóttur systur Þorleifs. Þe,ir mágar höfðu alizt upp við þá þróun, sem átt hafði sér stað í verzlunarmálunum í Svínavatns- hreppi, og annar þeirra, J. G„ tekið beinan þátt í því starfi. Við fráfall Erlends Pálmasonar hafði Jón Guð- mundsson tekið við forustu í Svínavatnshreppi, enda var hann vel til foringja fallinn, gæddur góðum gáf- um, stilltur vel, fastur fyrir og öruggur til úrræða, ef vanda bar að höndum. Undir forustu Jóns höfðu Svínvetningar haldið uppi pöntunarviðskiptum við John Coghill, eftir að Vörupöntunarfélagið leið undir lok og loks 1893 mynd- að deild í Kaupfélagi Skagfirðinga, en þar höfðu Bólhlíðingar haft verzlunarviðskipti frá stofnun fé- lagsins 1889. Viðskiptin við Sauðárkrók voru að sjálfsögðu ýms- um örðugleikum bundin, sérstaklega fyrir hreppana vestan Blöndu. Hafnleysið á Blönduósi hafði tafið fyrir, að verzlun- arsamtök mynduðust meðal Húnvetninga með vöru- afgreiðslu á Blönduósi. Blönduós hafði verið löggiltur verzlunarstaður 15- okt. 1875 og kaupmannaverzlun nokkur rekin þut síðan. 278 Framhald.

x

Samvinnan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Samvinnan
https://timarit.is/publication/340

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.