Samvinnan - 01.06.1969, Síða 10

Flokksræðið hefur mjög verið
til umræðu manna á meðal
undanfarið ár, þó litið hafi
farið fyrir slíkum umræðum opinberlega, enda er hér um að ræða eitt
af „viðkvæmu málunum“, sem opinberir fjölmiðlar mega ekki hreyfa
við og þaðan af síður sjálf málgögn flokkanna. Það er því einkar vel
viðeigandi á þessum timamótum í stjórnmálasögu landsins að taka
málið til athugunar frá nokkrum hliðum, reyna að gera sér grein fyrir
hvernig flokksræðinu hérlendis er háttað, á hvaða grunni það hvilir
og hvernig því er beitt. Slík athugun stingur að visu f stúf við há-
stemmdan hátiðaræðuflauminn, sem dynur á þjóðinni við öll sllk tæki-
færi, en ætti að verða þeim mun gagnlegri sem hún er nær daglegum
veruleik og fjær lofræðulygunum. I greinaflokkinn vantar þvi miður
grein um sjálfa gerð og starfshætti fslenzka flokkakerfisins, sem Sig-
urður Líndai hæstaréttarritari hafði dregizt á að skrlfa, en fékk ekki
lokið í tæka tið. Hinsvegar heldur hann áfram að vinna að henni, og
er afráðið að hún birtist i 5. hefti Samvinnunnar í október.
Um meðfylgjandi greinar þarf varla að fjölyrða. Þær fjalla hver um
sinn tiltekna þátt flokksræðlsins, að visu með smávægilegum endur-
tekningum einstakra atriða sem erfitt er að girða fyrir, og ættu að gefa
allskýra mynd af fyrirbærinu, þó lýslngin sé langtifrá tæmandi.
Eitt af þvl sem fróðlegt væri að gera, þegar málaflokkar sem þessi
eru teknir fyrir, væri að kanna afmörkuð svið ofanf kjölinn, athuga til
dæmis vinnubrögð útvarpsráðs eða úthlutunarnefndar listamannafjár
(sem hvorttveggja eru hrelnpólitiskar oplnberar nefndlr) eða kanna
opinberar fjárveitingar tll atvinnugreina og einstakra fyrirtækja (elnsog
til dæmls Álafoss eða Kfsiliðjunnar) um tilteklnn tlma. Það sem hamlar
sllkri könnun er einkum tvennt, annarsvegar fjárskortur og mannekla
tímaritsins, hinsvegar — og það er vltaskuld afdrifarikara — vand-
kvæðin við að fá aðgang að nauðsynlegum gögnum. Fá eða engin
lýðræðisþjóðfélög munu vera jafnharðlæst og það Islenzka, þegar afla
þarf upplýsinga um „viðkvæm mál', og kom það meðal annars berlega
fram þegar Samvinnan fjallaði um Þlngvallahneykslið haustið 1967.
Einsog einn höfundanna hér á eftir bendir á, eiga sagnfræðingar fram-
tiðarinnar, sem kanna vilja stjórnmálasögu fyrrl hluta 20. aldar á
Islandi, eftir að lenda I miklum kröggum áður en yflr lýkur.
Kannski er einn ömurlegasti fylgifiskur Islenzka flokksræðlsins sú
gegndarlausa sóun á mönnum, mannvltl, sérþekkingu og fjármunum,
sem það leiðir af sér. Vltanlega er það fyrir löngu lýðum Ijóst, að I
þessu þjóðfélagl eru þelr menn elnlr Ifklegir til metorða og opinberra
áhrifa, sem ekkl láta glepjast af andlegu sjálfstæði, áræði, frumleik
eða skýrrl hugsun: Það eru með öðrum orðum Já-mennlrnir, sem dansa
á flokkslfnunum, er ráða þjóðfélaginu og ráðskast þar með alla hluti,
jafnt fjármál sem menningarmál, atvinnumál sem skólamál, vlsindi sem
trúmál — yfirleitt allt sem til þess er fallið að efla og viðhalda alræði
hins pólitfska valds.
Þessi samdráttur valdsins á hendur fárra og einatt hæfileikasnauðra
manna leiðir ekki einungis af sér óhæfilega einhæfni og gerræði, held-
ur veldur hann einnig því, að margir bezt menntuðu, hæfustu og hug-
myndaríkustu þegnar þjóðfélagsins verða meira og minna óvirkir,
nýtast alls ekki einsog efni standa til, afþvi þeir standa utanvið kerfið
og neita að ánetjast því. Þessir menn eiga I rauninni einungis tveggja
kosta völ: að hverfa úr landi og láta öðrum þjóðum i té hæfileika
sína, þekkingu og sérhæfni — það gera ákáflega marglr — eða ein-
angra sig við eitthvert afmarkað verkefni I von um að verða þó til ein-
hvers gagns á því litla sviði.
Gildur þáttur ( megnrl óánægju yngri kynslóða með flokksræðið er
einmitt sá, að unga fólkið gerir sér grein fyrir sóuninni, sem af þvi
hlýzt, og horfir framá eigin einangrun I þjóðfélagi sem er pottþétt og
hljóðhelt, þannig að engar hræringar, engar hugmyndir, ekkert frum-
kvæði fær þrifizt nema það finni náð fyrir augum skammsýnna flokks-
foringja og litilsigldra já-manna þeirra. Nýjustu dæmin um sóunlna og
hina algeru fyrirlitningu á sérhæfni og menntun eru veitingar mennta-
málaráðherra á embættum bókafulltrúa rlkisins og forstöðumanns
fræðslumyndasafns rlkisins, þar sem pólitlskir bitlingamenn voru teknir
framyfir sérmenntaða fagmenn — og það af ráðherra sem á yngri
árum fór óvægnum orðum um pólitískar embættaveitingar!
Islenzkir stjórnmálamenn hafa kvartað undan þvl uppá slðkastið, að
þeim sé kennt um allt sem aflaga fer i þjóðfélaginu. Vitaskuld er fjar-
stætt að skella allri skuld á þá — þjóðin öll ber sinn hluta af ábyrgð-
inni og hefur raunar kjörið þá menn til forustu sem nú eru að verða
mosavaxnir I valdastólunum. Hitt er samt rétt að hafa I huga, að
þannig hefur verið búið um hnútana I þjóðfélaginu með samábyrgðar-
fyrirkomulagi stjórnmálaflokkanna, sem ráða öllum fjölmiðlum I land-
inu, að þjóðin á fárra kosta völ annarra en hjakka I sama farinu ára-
tug eftir áratug, meðan gengi innlends framtaks og innlends gjaldmiðils
hrlðfellur. fslenzka þjóðln kom útúr síðasta heimsstriði með fullar
hendur fjár á sama tlma og margar þjóðir I Evrópu sleiktu sár sln
allslausar; hún hlaut styrki og lán á borð við þær þjóðir sem verst
höfðu orðið útl I styrjðldinni; hún áttl að fagna mörgum fengsælum
árum, glfurlegri aukningu afkasta og aflamagns, mjög góðu heims-
markaðsverði um árabll; hún varði ekki grænum eyri til hervarna, en
hafði svokallaðar varnir landsins að féþúfu. Samt stendur þessl þjóð
uppi með gjaldmiðil sem I ár hefur elnungls 7,4% af þvl verðgildi sem
hann háfði fyrir réttum 20 árum. Er ekki eitthvað boglð við stjórnkerfi
og stjórnmálaforustu sem lætur sllka þróun viðgangast? Þjóðin er
eyðslusöm og ósýnt um alla forsjálni, satt er það, en hvar voru for-
sjármenn hennar, leiðtogarnir sem hafa áttu vit fyrir henni og leiða hana?
Voru þeir kannski of önnum kafnlr við að treysta Kerfið, renna nýjum
stoðum undir völd sln og efnalegan viðgang? Við þvilíkum spurn-
ingum fást engin óyggjandi svör, en þær halda áfram að knýja á, og
ekki ófyrirsynju. s-a-m