Samvinnan - 01.06.1969, Side 27

—o—
Einn greinahöfundur, Sigurður
A. Magnússon, Samvinnuritstjóri,
hefur í grein í riti sínu komizt
svo að orði: „Ungt fólk á íslandi
hefur alizt upp við nálega lokað
valdakerfi, sem er í meginatrið-
um mjög áþekkt sovézka valda-
kerfinu — nema hvað við höfum
fjóra stjórnmálaflokka, en sov-
ézkir aðeins einn. Þessi munur er
þýðingarminni en virðast má við
fyrstu sýn, því íslenzku flokk-
arnir hafa búið þannig um alla
hnúta, að almennir borgarar ráða
engu meira um stjórn landsins
en sovézkir borgarar heima hjá
sér.“ Og ennfremur: „Flokks-
stjórnirnar útnefna frambjóð-
endur í kosningum á sama hátt
og sovézkir valdhafar, og kjós-
endur eiga völina milli fjögurra
kosta, sem í flestum tilvikum eru
nálega jafnslæmir allir“.
Hér er skilmerkilega að orði
komizt. Flokksræðisstjórnarfari
íslendinga er líkt við hið sov-
ézka flokksalræði, sem hneppt
hefur alla A-Evrópu í andlega
ánauð og er einmitt augljósasta
dæmið sem til er um, hvernig
staðnað flokksvald stendur fjöl-
mörgum þjóðum fyrir þrifum á
öllum sviðum.
Illt væri ef satt reyndist, eða
hvað er hæft í þessu?
Við getum sagt, að það sem
aðgreini uppbyggingu og stjórn-
arfar alræðisríkja kommúnism-
ans frá lýðræðisríkjum Vestur-
landa sé einkum eftirfarandi:
(1) Ein allsráðandi hugmynda-
fræði eða opinber ríkissannleik-
ur um allt milli himins og jarðar.
Fulltrúar á þingi Alþýðusambands
(2) Einn stjórnmálaflokkur, boð-
andi hinnar viðurkenndu ríkis-
trúar (oftast undir forystu eins
„óskeikuls" leiðtoga), studdur
háþróaðri leynilögreglu til að
viðhalda hræðslugæðum þegn-
anna. (3) Skilyrðislaus einokun
flokksins á allri skoðanamyndun
og fjölmiðlun (prentun, útgáfu-
starfsemi, útvarp, sjónvarp, skóla-
kerfi o. fl.). (4) Einokun flokks-
ins á framleiðslu og dreifingu
vopna og (5) á öllum skipulögð-
um félögum og stofnunum, þ. á
m. fyrirtækjum efnahagslífsins,
sem lúta miðstjórnarvaldi áætl-
unarinnar í stóru sem smáu. Það
sem einkennir þetta þjóðfélags-
kerfi umfram allt annað er, að
allt vald er í höndum eins og
sama aðila. Þetta er lokað valda-
kerfi — á því finnst hvergi
smuga til að veita skipulegt við-
nám. Það sem er nýtt við þetta
valdakerfi og aðgreinir það frá
einveldisstjórnarfari fyrri tíma,
er að sú háþróaða tækni, sem
það ræður yfir til valdbeitingar,
skoðanakúgunar og annarrar
nauðungar, gerir því kleift að
hafa líf og æru hvers einasta
borgara í hendi sér. — Svo vold-
ugur er dr. Bjarni ekki enn.
—O—
Við þurfum ekki að tíunda
þennan samanburð nákvæmlega
til þess að ganga úr skugga um,
að okkar íslenzka flokksræði á
enn langt í land að ná svipuðu
stigi tæknilegrar fullkomnunar.
Samanburðurinn er að því leyti
gildur, að í báðum þjóðfélögum
eru flokkshyggja og flokksþjónk-
un leiðin til mannaforráða og
áhrifa; til að ná forréttindaað-
íslands.
stöðu. Og að í báðum þjóðfélög-
um er flokksræðiskerfið Þránd-
ur í Götu nauðsynlegra umbóta
í efnahags- og félagsmálum. En
þegar kemur að pólitískum mann-
réttindum og frelsi er saman-
burðinum lokið. íslendingar búa
við einhverja frjálsustu þjóðfé
lagsskipan, sem til er í veröld-
inni, innan þess ramma, sem
fyrr er lýst. Gallinn við það
frelsi er sá, að á vissum sviðum
jaðrar það við algjört stjórn-
leysi. Miðstjórnarvald hins ís-
lenzka þjóðfélags er í raun og
veru of veikt og hið lýðræðislega
aðhald að stjórnendum og emb-
ættismönnum að sínu leyti
einnig. Megingallinn við íslenzka
flokksræðið er sá, að það er
„inefficient“: Það hossar oft
heimskum gikkjum, nýtir illa
hæfa starfskrafta, ábyrgð valda-
mikilla stjórnenda er takmörkuð
og óljós, eftirlit með embættis-
mönnum lítið, og það hefur í för
með sár mikla verðmætasóun þar
sem eínahagslegir mælikvarðar
verða oft að víkja fyrir annar-
legum flokkshagsmunum. Það er
talsvert spillt, einkum að því
leyti sem það virkar sem eins
konar líftryggingafélag fyrir ann-
ars og þriðja flokks foi'ustulið.
En fyrst og síðast virðist það
vera staðnað, hugmyndalega ó-
frjótt og frumkvæðislítið og á
sinn stóra þátt í að gera íslenzkt
þjóðlíf leiðinlegra en góðu hófi
gegnir.
Á undanförnum árum hefur
óánægja með þetta stjórnarfar,
sem þróazt hefur í skjóli flokks-
ræðisins, verið að magnast. Hún
á sér fyrst og fremst formælend-
ur meðal yngri manna, sem ekki
hafa ánetjazt kerfinu, en er þó
engan veginn bundin við aldurs-
hópa. Seinustu misserin hefur
þessi óánægja orðið æ opinskárri
og snúizt meir upp í rökræna
gagnrýni en áður var.
Eitt af því sem mönnum er
nú ljósara en áður, er að ríkj-
andi flokkakerfi er í rauninni
furðulegur „anakrónismi", tíma-
skekkja. Rótgróin pólitísk hug-
tök, sem við enn notumst við,
fyrir vöntun á öðru betra, eins
og vinstri — hægri, sósíalisti —
íhaldsmaður, félagshyggja —
einkaframtak, eru orðin að merk-
ingarlitlum glósum. Sá fræði-
maður framtíðarinnar, sem fær
það verkefni að kanna þann
grundvallarágreining um afstöðu
til þjóðfélagsmála, er aðgreini
flokkana og réttlæti tilveru
þeirra, verður ekki öfundsverður
af sínu hlutskipti. Og hætt er við,
að hann bætti litlu við hlutlæga
þekkingu sína á helztu þjóðfé-
lagsvandamálum þessa tímabils,
þótt hann sæti með sveittan
skallann yfir heilum árgöngum
af málgögnum flokkanna frá
sama tíma.
Hvernig má það vera, að
fiokkur hinna kapítalísku sjónar-
miða, flokkur einkaframtaksins,
hefur á löngum stjórnarferli gert
flesta atvinnurekendur landsins
að brjóstmylkingum og bón-
bjargarmönnum ríkisvaldsins?
Hvernig má það vera, að
hinn sósíaldemókratíski fjölda-
flokkur verkalýðshreyfingarinn-
ar ræður varla nokkru verkalýðs-
félagi, nema fyrir ötulan stuðn-
27