Samvinnan - 01.02.1970, Blaðsíða 20

eitur og þó sérlega sápuefni sem
við nú þegar höfum losað okkur
við í öskuhauga hafsins, nægi að
líkindum t;l þess að eyða nær
öllu lífi í hafinu innan tíu til
fimmtán ára.
Þessi stutta upptalning á
helztu vandamálum nútímans
held ég að nægi til að það megi
fullyrða að vandamálin eru ný.
Við getum mjög lítið stuðzt við
reynslu genginna kynslóða úr
baráttu þeirra við leyst vanda-
mál. Einnig er ljóst að vandamál-
in krefjast ekki „skjótrar úr-
lausnar“, við leysum þau á næsta
áratug eða förumst ella. Til þess
verðum við að þekkja óvini okk-
ar, skilja hverjir telja sér stund-
arhag í því að haldið sé áfram á
sömu braut. Það eru þeir sem
hirða afrakstur af eign, þeir sem
tala um fjárhagslega afkomu
þjóðarbúsins og viðskiptajöfnuð
við önnur lönd og brenna um-
íramkornið. Það eru líka þeir
sem engu eiga að tapa en eru
gegnsýrðir af hugsunarhætti laga
og ríkjandi ástands. Þessir menn
hafa fært mér og minni kynslóð
í morgungjöf þann ótta sem
verstur er: óttann við að ala
börn í dauðadæmdan heim. í
baráttunni gegn þeirn er allt
leyfilegt.
Því aðeins að við vöknum til
vitundar um að ný vandamál eru
fyrir hendi, tröllvaxnari og
hræðilegri en nokkru sinni fyrr,
og þau skulum við leysa núna,
strax, hvernig sem við förum að
því, og allar gamlar aðferðir
gagna okkur ekkert, því aðeins
að við skiljum að við verðum að
grípa til nýrra ráða í örvænting-
arfullri leit að þeim sem duga,
því aðeins eigum við okkur lífs-
von.
Okkar er leikurinn. Og hann
skal ekki verða sá síðasti í tafl-
inu.
Freyr Þórarinsson.
Friðrik Guðni Þórleifsson:
HAUST
Kælan bar mér boð grimm,
bliknar jörð,
nótt gerist niðdimm.
Stjórnmálaafskipti
æskufólks
Gestur Guðmundsson:
íhaldssömum valdhöfum er
eðlilega ætíð umhugað um að
beina pólitískum umræðum frá
möguleikum til röskunar á völd-
um þeirra og forréttindum. Því
reyna þeir að koma því til leiðar
að þjóðfélagshópar sem líkleg-
astir eru til að hafa forgöngu um
slíkar umræður láti þjóðfélags-
mál afskipt. Einn þeiri’a hópa er
námsmannastéttin. Lengi hefur
það verið valdhöfum í hag að
námsmenn hafa haft óbeit á þjóð-
málaafskiptum, en síðustu árin
hefur þar orðið grundvallarbreyt-
ing á. Ungt fólk er pólitískast
allra. Hér á landi eru þau afskipti
enn á frumstigi en munu örugg-
lega sífellt aukast á komandi ár-
um. Kveikjan að vaknandi póli-
tískri vitund íslenzkra æsku-
manna kemur frá námsmanna-
hreyfingum Vesturlanda, af
reynslu þeirra hreyfinga má
draga ýmsa lærdóma og spá fyrir
um atburðarás komandi ára.
Astæða hinna gífurlegu póli-
tísku afskipta æskumanna eru
djúpstæð vonbrigði með þróun
þjóðfélagsins. Sú óánægja hefur
lengi verið fyrir hendi og birzt í
ýmsum myndum, svo sem í líf-
erni hippía og próvóa og frá-
brugðnum venjum meirihluta
æskunnar í klæðaburði, tónlistar-
smekk og öðru hneykslunar-
kenndu athæfi. En fyrst með
hinum voldugu námsmannahreyf-
ingum hefur tekizt að gefa þess-
ari pólitísku óánægju verulegt
pólitískt innihald. Ástæður þess
að svo skyndilega og óvænt reis
mikil alda pólitískra aðgerða um
allan hinn vestræna heim eru
margar, og vil ég hér geta nokk-
urra.
Hin stefnulausa uppreisn sjötta
áratugsins, sem einkum fólst í
æsilegum lifnaðarháttum próvóa
og raggara og fann menningar-
legan bakhjarl í popp-tónlist m. a.,
beið algert skipbrot. Neyzluþjóð-
félaginu tókst að beina henni inná
sínar brautir svo að hún varð
ekkert annað en ný gróðalind
auðjöfranna. Mönnum varð ljóst
hve þvingun þjóðfélagsháttanna
var allsráðandi og að undan
henni varð ekki flúið.
í Víetnam heyr imperíalism-
inn eitthvert grimmúðlegasta
stríð veraldarsögunnar. í Banda-
ríkjunum og leppríkjum þeirra
kveikti stríðið bál mótmælaað-
gerða, og óhjákvæmilega hlutu
þessi óvenjulega fólskulegu og
óréttlætanlegu manndráp að
vekja menn til umhugsunar um
það þjóðskipulag sem heyr slíkt
stríð eins og ekkert sé.
f háskólum höfðu stúdentar
lengi barizt fyrir endurbótum og
varð æ betur ljóst að háskóla-
pólitík valdhafa var ekkert annað
en barátta fyrir áframhaldandi
og auknum völdum.
Er stúdentar höfðu hafið
smærri aðgerðir gegn einstökum
málum eins og t. d. Víetnamstríð-
inu, ráku þeir sig á fréttafalsanir
fjölmiðla. Þeir fóru að gera sér
grein fyrir allsherjar skoðana-
kúgun kerfisins sem birtist m. a.
í ófullnægjandi, villandi og oft
forheimskandi fréttaþjónustu og
einstefnukenndri kennslu í skól-
um.
Ungt fólk hefur víðast hvar á
Vesturlöndum verið laust undan
áhyggjum af lífsafkomu. Því hef-
ur það metið á nýjan leik ráð-
andi verðmætamat og afstöðuna
til þriðja heimsins. Þar hafa
þeim opinberazt sannindi um
þjóðfélag neyzlu sem byggist á
nýjum mörkuðum í formi tilbú-
inna, stýrðra þarfa og stöðugu
arðráni vanþróaðra ríkja.
Einnig mætti nefna að hugsun
nútímaæskumanna er mun sjálf-
stæðari en fyrri kynslóða. Það
má helzt rekja til þess að fjöl-
skyldubönd rofna, heimsmyndin
öll ótraustari og væntanlegt lífs-
hlaup markað meiri óvissu. Upp-
eldisaðferðir hafa tekið miklum
stakkaskiptum, og er nú víðast
lögð meiri áherzla á að leyfa
sjálfstæðar tilraunir en aga að
stöðluðum venjum.
Fleira mætti tína til, en þetta
ætti að nægja til að gera sér
grein fyrir heildarsamhengi hlut-
anna: Að námsmenn hafa í krafti
þjóðfélagslegs óhæðis gert sér
grein fyrir uppbyggingu þjóðfé-
lagsins og stöðugu viðhaldi for-
réttinda með því að beina öllu
þjóðfélaginu til þjónkunar við
þau og gera það jafnframt háð
þeim til að slæva róttækni og
breytingarvilja. Einnig hafa þeir
gert sér ljóst samhengi milli
imperíalismans og innri gerða
auðvaldsþjóðfélagsins.
Segja má að þessar hugmyndir
um þjóðfélagið hafi löngu verið
orðnar að hugmyndafræði æsk-
unnar, en ástæða þess hve
skyndilega þær brutust fram er
sú, að æskumenn hafa lengi verið
haldnir tortryggni í garð hug-
myndafræði. Því hafa þeir risið
öndverðir gegn því að lesa um
eða ræða þjóðfélagsmál, skoðanir
þeirra hafa frekar verið lífstján-
ing en hugmyndafræði. í stúd-
entaóeirðunum hófu margir
stúdentar fyrst að kynna sér póli-
tísk fræði, og þá myndaðist einn-
ig nýr kafli í pólitískum umræð-
um vestrænna vinstrimanna. Ég
vil tína til nokkra helztu postula
háskólaæskunnar ef ske kynni að
sá listi gæfi nokkra hugmynd
um skoðanir hennar.
Karl Marx er enn hátt skrif-
aður. Samfara auknu hugmynda-
frelsi kommúnista á Vesturlönd-
um hafa kenningar hans verið
endurtúlkaðar og aðlagaðar nú-
tíma aðstæðum. Maó Tse Tung
og kínversku byltingarnar hafa
varpað nýju ljósi á stéttlaust
þjóðfélag og byltingu í þriðja
heiminum. Herbert Marcuse hef-
ur verið í fararbroddi nýrrar
bylgju gagnrýnenda og rannsak-
enda á samfélagsháttum síðkapí-
talismans. Kenning hans um ein-
víddarmann hefur varpað nýju
ljósi á samfélagsgerð Vesturlanda
og orðið einn helzti hvatinn á
hreyfingu stúdenta. Leiftrandi
fordæmi Guevara hefur blásið
hug í byltingarmenn víðsvegar,
einkum kenningar hans um að
byltingarmenn geti sjálfir skapað
ýmis skilyrði byltingar.
Óánægja ungmenna hafði safn-
azt saman í einn risavaxinn bál-
köst þjóðfélagsgagnrýni sem í
kviknaði mestmegnis vorið 1968
(í Frakklandi, Þýzkalandi og víð-
ar). Víðast hvar brauzt bálið út
með líkum hætti. Kröfum um
bætta kennsluaðstöðu, lýðræðis-
leg vinnubrögð í skólum og hlut-
deild í stjórn háskóla var ein-
dregið vísað á bug. Stúdentar
þóttust sjá hið þjóðfélagslega
samhengi, og þegar friðsamlegum
mótmælaaðgerðum þeirra var
svarað með ofbeldi lögreglu,
kviknaði í. Lögregluofbeldið og
heiftúðug viðbrögð kerfisins við
nýjum hugmyndum röktu þeir
beint til eðlislægs fasisma. Um
skeið loguðu stærstu borgir Vest-
urlanda í götubardögum; nú er
allt kyrrt á yfirborðinu, en undir
16