Samvinnan - 01.12.1971, Blaðsíða 54

Halldór Sigurðsson:
BORGARSKÆRULIÐINN
í ágúst 1970 vaknaði „Danmörk Suður-
Ameríku" til lífsins. Uruguay, sem kyn-
slóðum saman hefur verið forustuland í
Rómönsku Ameriku og eina velferðarríki
álfunnar, varð vettvangur ofbeldisverka
og ógnarráðstafana, sem ekki eiga sér
neinar hliðstæður í seinni tíma sögu
landsins. f höfuðborginni Montevideo
efndi 12.000 manna liðsstyrkur lögreglu
og hers til húsrannsókna í hverju húsi,
götu eftir götu. Fimmtán hundruð manns
lentu bakvið lás og slá. Almenn þegnrétt-
indi voru afnumin.
Orsakir þessara umfangsmiklu aðgerða
voru samtök borgarskæruliða í Uruguay,
sem nefna sig los Tupamaros, og brott-
nám þeirra á þremur erlendum stjórnar-
erindrekum, tveimur Bandaríkjamönnum
og einum Brasilíubúa.
Byltingarmennirnir kröfðust þess, að
látnir yrðu lausir allir félagar Tupamar-
os-samtakanna, sem sætu í fangelsi —
um 180 manns — í skiptum fyrir þre-
menningana. Þegar rikisstjórnin gekk
ekki strax að þessum skilyrðum, var ann-
ar Bandaríkjamaðurinn drepinn. Hann
var sérfræðingur í baráttutækni gegn
skæruliðum, sem stjórnin í Washington
hafði „lánað“ valdhöfum í Uruguay.
Tupamaros-hreyfingin er dæmi um
splunkunýtt fyrirbrigði í sögu Rómönsku
Ameríku: borgarskæruliðann. Hér er um
að ræða fyrirbrigði sem kann að dreifast
til annarra landa, eftir því sem félagsleg
og pólitísk átök magnast, til dæmis í
löndum Asíu og Afriku. Indland gæti vel
orðið vettvangur borgarskæruliða í fram-
tiðinni. Fyrirbrigðið er þekkt úr Víetnam-
stríðinu. Það á ýmislegt sameiginlegt með
andspyrnuhreyfingum sem störfuðu í
seinni heimsstyrjöld i ýmsum löndum
Vestur-Evrópu, til dæmis Danmörku.
Munurinn er bara sá, að þá var kúgarinn
erlendur, nú er hann innlendur.
Rikjandi þjóðfélagskerfi í Uruguay og
mörgum öðrum löndum Rómönsku Amer-
íku er semsé i augum byltnigarmanna
ómengað kúgunartæki, án gæsalappa.
Draga má í efa réttmæti þessarar afstöðu
að því er varðar Uruguay, þar sem á þess-
ari öld hafa verið haldnar lýðræðislegar
kosningar svo að segja óslitið, þar sem
hinn sósíaldemókratíski Blanco-flokkur
hefur unnið nálega allar kosningar, og
þar sem næstum allir íbúar landsins hafa
notið skólagöngu og eru félagslega færir
um að taka þátt i lýðræðislegum stjórn-
arháttum.
Því fer viðs fjarri, að hægt sé að segja
sömu sögu um önnur lönd álfunnar. Tveir
þriðju hlutar af u. þ. b. 300 milljónum
íbúa Rómönsku Ameríku búa nú við her-
foringjaeinræði, og þriðjungurinn sem
afgangs er býr við litið eða alls ekkert
lýðræði. í næstfjölmennasta ríki álfunn-
ar, Mexíkó, er þannig um að ræða alræði
eins flokks, þó fram fari reglubundnar
kosningar og önnur lýðræðisform séu virt
i orði kveðnu.
Borgarskæruliðar í Rómönsku Ameríku
hafa á skömmum tíma vakið á sér og at-
höfnum sínum mun meiri athygli fjöl-
miðla en skæruliðum eftir fyrirmynd
Castros í fjöllum og frumskógum tókst
nokkurntíma að gera á árunum 1960—70.
Og umtal fjölmiðla er sannarlega það
sem máli skiptir i pólitískum heimi sam-
tímans. Uppreisnarhreyfing er að öðru
jöfnu veikari í hernaðarlegu tilliti en
andstæðingurinn, stjórnvöld landsins, og
þvi er um að gera að vekja athygli á mál-
staðnum, sem barizt er fyrir í nafni rétt-
lætis og bræðralags. Árið 1961 var þjóð-
frelsishreyfingin í Alsír komin að fótum
fram með aðeins 3000 manna liðsafla og
fékk engu áorkað gegn hálfri milljón
velþjálfaðra franskra hermanna. En þá
höfðu uppreisnarmenn eigi að síður unn-
ið sigur, því franska þjóðin var í upp-
lausn — franskur almenningur hafði
fengið vitneskju um pyndingarnar og
ógnirnar sem franskir hermenn gerðu sig
seka um til að halda velli í Alsír.
Þjóðfrelsisfylkingin í Suður-Víetnam
hefur frá öndverðu gert sér ljóst, að í
striðinu þar væru tvennar vígstöðvar:
hernaðurinn í landinu sjálfu og almenn-
ingsálitið í Bandaríkjunum.
í Rómönsku Ameriku er sama uppá
teningnum: vekja verður almenningsálit-
ið bæði heimafyrir og erlendis, ef nokkur
von á að vera til að þjóðfélagsbylting þar
heppnist. Það var engin tilviljun að stúd-
entar gerðu uppreisn gegn stjórnkerf-
inu í Mexíkó vikurnar áður en Ólympíu-
leikarnir 1968 hófust í Mexíkóborg —
stúdentunum var ljóst að athygli heims-
ins beindist að Mexíkó og þessvegna ylti
mikið á því að hagnýta þessa athygli.
Þetta er líka í stórum dráttum sálrænn,
pólitískur og tæknilegur bakgrunnur
hinna mörgu flugvélarána og mannrána,
sem átt hafa sér stað i Rómönsku Amer-
íku síðustu árin. Eitt frægasta dæmið,
brottnám bandaríska sendiherrans El-
Faöir Mugica, einn hinna fjölmörgu skœru-
liðapresta í Suður-Ameríku. Af um 13.000
prestum í Brasilíu starfa um 2000 með skœru-
liðum.
Brasilíski skœruliðaforinginn Carlos Lamarca (fyrir miðju) meðan hann var kafteinn í her-
lögreglunni og þjálfaði borgara í baráttu gegn skœruliðum. Árið 1968 gekk hann í lið með
skœruliðum og varð einn helzti leiðtogi þeirra, þartil hann var myrtur af brasilisku lög-
reglunni 17. september s.l.
54