Samvinnan - 01.12.1971, Blaðsíða 64

Þær verða, segir höfundur, ætli þær að
brjótast út úr sínu indæla fangelsi, að
setja sér einhver þau framtíðarmarkmið,
sem nái út fyrir ramma fjölskyldulífsins.
Þær munu verða fullkomnari og betri
mæður og eiginkonur, hafi þær sett sér
markmið i þágu framtíðarinnar og náð
þroska fullveðja einstaklings.
Ekkert algilt svar
Á meðan samfélagið gerir svo litlar
kröfur til kvenna, sem raun ber vitni,
verður hver einstök kona sjálf að fást
við þessa spurningu; hún verður að finna
lífi sínu nýtt form miðað við aðstæður og
áhugasvið. Hún verður að sameina um-
önnun sína á börnum og heimili öðrum
verkefnum á breiðari mælikvarða, sem
bendi fram á við.
Að setja vandamálið fram er ekki sama
og að leysa það, finna svar, en sé kona
á annað borð farin að skoða hug sinn og
spyrja sjálfa sig, hvað hún raunverulega
vilji, þá fer hún einnig að bera sig að
leita svarsins. Höfundur tilgreinir um-
mæli fjölmargra kvenna, sem stóðu
frammi fyrir þessum vanda. Þær óskuðu
einhvers meira, vissu bara ekki alltaf
hvers. Hún greinir frá för þeirra áleiðis
til þess að fylla upp í þá eyðu, sem þeim
fannst vera i lífi sínu. Hún kveður það
hafa komið mjög skýrt fram í viðræðum
sínum við hinar ólíkustu konur, að um
leið og þær tóku aftur til, þar sem frá var
horfið, annað hvort við eitthvert starf,
iðkun fræðigreinar eða þær byrjuðu á
einhverju nýju, þá var eins og þær næðu
að fylla upp í fyrrgreinda eyðu í lífi sínu;
hið nafnlausa vandamál þjakaði þær ekki
lengur. Mestu máli skipti að inna af hendi
nytsamt starf og sú kennd að tilheyra
samfélaginu, hafa verk að vinna á sam-
félagslegan mælikvarða. Þessum konum
var það einnig sameiginlegt, að þær nutu
heimilis síns, barna sinna og fjölskyldu-
lífs i stórum rikara mæli, þegar þetta
var ekki lengur miðpunktur tilverunnar,
en líf þeirra hafði einnig öðlazt annað
innihald.
Það væri alltof einfalt að reyna að gefa
einhverja allsherjar algilda lausn á þess-
um vanda; slíkt algilt svar og einfalt er
ekki til. Það getur verið löng braut og
örðug, sem hver einstök kona verður að
ganga, áður en hún finnur sitt svar. í
fyrsta lagi verður hún skilyrðislaust að
segja skilið við hina hefðbundnu ímynd
fyrirmyndarhúsmóðurinnar og sleppa
öllu patenti á heimilisstörfum, rétt eins
og enginn annar gæti þar um fjallað.
Þetta ber að sjálfsögðu ekki að skilja svo,
að hún eigi að leggja heimili sitt fyrir
róða, láta allt reka á reiðanum eða yfir-
gefa mann og börn. Henni ber ekki að
velja á milli hjónabands og persónulegs
sjálfstæðis, en þannig setur þjóðsagan
valið fram. Sannleikurinn er sá, að það
er öldungis ekki eins örðugt og látið er
í veðri vaka að sameina hjúskap og móð-
erni öðrum skyldum eða ákveðnum mark-
miðum, sem konan hefur e. t. v. gengizt
á hönd fyrir lifstíð. Nauðsynin er fyrst
og fremst sú að marka sér ákveðna braut,
framtíðaráætlun fyrir allt lífið, en ekki
eingöngu varðandi giftingu og barneignir.
Hliðra sér hjá ábyrgð
Vegna áhrifa þjóðsögunnar reynist
konunum örðugast á leið sinni út úr pris-
und húsmóðurstöðunnar að hætta á
stökkið frá meinlausri, ábyrgðarlitilli á-
hugamennsku á einhverju sviði til
ábyrgðar atvinnumennskunnar. E. t. v. er
hér einnig að verki of urskilj anlegur
mannlegur ótti við það að duga ekki, þeg-
ar keppa skal á grundvelli hæfninnar
einnar, án þess að hafa kynferðið sér til
afsökunar eða forréttinda. Þó að kona
beinlínis verði að vinna sér til lífsfram-
færis, finnur hún samt aðeins skýra
sjálfsímynd með framlagi, sem hefur
raunverulegt gildi á samfélagslegan
mælikvarða, í starfi er nýtur þjóðfélags-
legrar viðurkenningar sem gagnlegt og
nauðsynlegt. Sú staðreynd, að starf er
launað, felur meira i sér en beinharða
greiðsluna; það þýðir vissa skuldbindingu.
Það er einmitt óttinn við þessa skuld-
bindingu, sem hefur fengið svo margar
ágætlega hæfar og menntaðar konur til
að flýja af hólmi, leita skjóls í hjóna-
bandi og í hugarheimi, og gæla þar við
tilhugsunina um það, hve langt þær
hefðu getað náð á einu eða öðru sviði,
ellegar þær stunda einhver þau störf, sem
eru fjarri því að svara til getu þeirra.
Þannig er líka hægt að víkja sér undan
eigin vexti. Höfundur nefnir dæmi um
tilhneigingu kvenna til að skjóta sér und-
an því að taka að sér verkefni, sem geri
verulegar kröfur til þeirra. T. d. hafi kon-
ur í kvennasamtökum stjórnmálaflokka
þá áráttu að draga sig í hlé frá störfum,
sem krefjast ábyrgðar, en gætu veitt þeim
aukin áhrif innan síns flokks. Þær tak-
marka sig við störf, sem ekki hafa neina
sérstaka þýðingu miðað við pólitíska her-
stjórnarlist, vilja ekki koma nærri sliku,
leggja væntanlega ekki út í að reyna sig
við karlmennina né heldur baráttuna
gegn hvers kyns fordómum.
Þá rekur hún einnig með nokkrum
dæmum, hvernig beittasta vopn þjóðsög-
unnar heldur mörgum konum frá virkri
þátttöku á vettvangi þjóðlífsins í sam-
ræmi við getu og áhuga, en þetta vopn
er einmitt sú staðhæfing, að starf þeirra
hljóti að hafa vanrækslu á börnum og
heimili í för með sér. Margar þessara
kvenna lifa svo lífi sínu með öfugum for-
teiknum, ef svo má segja, eða svo tekin
sé samlíking að láni frá íslenzku nóbels-
skáldi: Það er eins og spiluð sé nóló á
grandspil.
Betty Friedan segir frá viðtali við konu
nokkra, sem var í forustuliði í stjórn-
málaflokki. Þar kom, að maður gekk und-
ir manns hönd að sannfæra hana um, að
erfiðleika dótturinnar í skólanum mætti
rekja til pólitískrar starfsemi móðurinn-
ar; hún væri af þeim sökum ekki alltaf
í handraðanum og sinnti barninu ekki
nóg.
„Nú er ég búin að draga mig í hlé,“
sagði hún. „Það er víst öllum fyrir beztu,
að ég sé heima við sem húsmóðir." í sömu
andrá hringdi síminn og höfundur getur
ekki á sér setið og fer að sperra eyrun.
Þetta varð töluvert samtal, og þarna var
aldeilis ekki verið að leggja á ráðin um
basar eða kaffisölu, heldur snerist þetta
um meiriháttar pólitíska herstjórnarlist
innan vébanda Demókrataflokksins. Sið-
an kom uppgjafa pólitíkusinn aftur fram
í eldhús til að laga hádegismatinn og
meðgekk, að nú fjarstýrði hún hinu póli-
tíska framlagi sínu heiman úr eldhúsinu.
Önnur kona, læknir að mennt, hætti
við sinn praxís, þegar hún giftist kollega
sínum, og helgaði sig algerlega heimili
og barnauppeldi. Þegar yngsta barnið var
komið á skólaaldur, var henni allri lokið,
tók til á nýjan leik að hressa upp á kunn-
áttu sína og hóf læknisstörf að nýju. Hún
sagði eins og afsakandi, að það væri ekki
svo auðvelt að bæla niður faglegan á-
huga; hann leitaði út um síðir, en viður-
kenndi um leið, að væri hún kölluð út í
vitjanir á kvöldin, laumaðist hún út úr
húsinu með svipaðri sektartilfinningu og
væri hún að fara á leynilegt stefnumót.
Samkvæmt þjóðsögunni hefur æðri
menntun konum til handa varasamar,
truflandi og allt að því neikvæðar af-
leiðingar, en það er menntunin ein, fag-
lega kunnáttan, sem hefur bjargað og
getur bjargað konunum frá því að lokast
innan hins þrönga sviðs og gefið þeim
fyllra innihald í lífi sínu. Menntunin hef-
ur því aðeins varasamar afleiðingar, að
hún sé ekki notuð.
Vandi hálfmenntaðra kvenna
Þá kemur höfundur að því vandamáli,
hvernig bezt megi gera konum kleift að
taka upp þráðinn að nýju, halda áfram
einhverju námi, tileinka sér nýja kunn-
áttu á einhverju sviði eða endurnýja
fyrri kunnáttu. Hún telur, að öll þau
námskeið, sem skipulögð séu fyrir hús-
mæður, komi hér að engu haldi, einfald-
lega vegna þess að þar sé fremur miðað
við dægrastyttingu en alvarlegt nám, sem
geri þær samkeppnishæfar í atvinnulíf-
inu. Þar sé sjaldnast krafizt þeirrar
íhygli, einbeitingar og heimavinnu, sem
allt alvarlegt nám útheimtir. Við því sé
ekki búizt af húsmæðrum. Gagnvart þess-
um vanda eru þær að sjálfsögðu stórum
betur settar, sem fengu í æsku sinni for-
smekkinn að alvarlegum námsvinnu-
brögðum og e. t. v. kunna þá sæmilega til
verka, þótt þær tækju námið í heild ekki
nægilega alvarlega til þess að byggja
áfram á þeim grunni eigið, sjálfstætt
starfssvið.
Vandinn er stórum meiri fyrir þær,
sem hættu öllu námi á mjög ungum aldri,
e. t. v. til þess að gifta sig, en hrökkva
síðar á ævinni upp við nauðsyn þess að
kunna eitthvað, og eru þá jafnvel í brýnni
þörf fyrir vinnu utan heimilis. Þeim verð-
ur stórum örðugra að fara þá að leggja
til atlögu við þau verkefni, sem þær viku
sér undan á æskudögum. Staðreyndin er
engu að síður sú, að einungis reglulegt
nám innan vébanda hinna ýmsu mennta-
stofnana kemur að haldi til þess að fá
einhvern þann kunnáttustimpil, sem tek-
inn sé gildur úti í atvinnulífinu. Þar duga
engin námskeið. Höfundur telur, að lítið
sé gert af þjóðfélagsins hálfu til þess að
skapa húsmæðrum hagstæð námsskilyrði,
og hún bendir á nauðsyn þess að fram-
kvæma viðtæka fræðsluáætlun, sem mið-
ist við að leysa vanda þessara kvenna.
64