Samvinnan - 01.02.1972, Blaðsíða 31

allt menntakerfið. Fella niður
kröfur og skyldur, leyfa meiri
sjálfstjórn nemenda og koma á
samvinnu nemenda og skóla-
liðsins um val námsefnis,
kennsluhætti, skipulagningu
húsnæðis, niðurfellingu prófa í
núverandi mynd og margt
fleira.
Til þess þarf fleiri og betur
menntaða kennara, frjálslynd
fræðsluyfirvöld og þá einn-
ig framfarasinnaða stjórn
mennta- og fjármála.
Eitt er víst: Gerum við allt
þetta, erum við aðeins að
nokkru leyti brautryðjendur.
Hvergi er til heilt menntakerfi
þjóðar, sem starfrækt er með
lýðræðisformi. Hins vegar eru
til einstakir skólar víðsvegar
um heim. Á ftalíu eru starf-
ræktir svonefndir Montessori-
skólar, Steiner-skólinn í Noregi,
tilraunamenntaskólar víða og
Summerhill-skólar eru víða ut-
an Englands, þar sem A. S. Neill
stofnaði þann fyrsta.
Frjálsræði nemenda og sam-
vinna við kennara er einkenni
allra þessara skóla. Það er ekki
kennaraeinræði, próf eða siða-
umvandanir sem eru valdar að
ástundun nemenda, heldur
frelsi þeirra til athafna og
náms. Allir skólarnir hafa skil-
að þjóðfélaginu „dugandi“
fólki, flestir nemenda hafa
haldið áfram námi, og þroski
þeirra hefur sízt verið minni en
nemenda úr venjulegum skól-
um. Hamingja og lífsgleði
venjulega meiri. Tilraunaskól-
arnir hafa allir veitt þarfa
reynslu og kollvarpað ýmsum
kenningum um þörf á aga,
beinni hvatningu og valda-
kerfi. Auðvitað eru þeir ekki
nákvæmar fyrirmyndir þegar
um er að ræða heilt skólakerfi,
en þeir gefa engu að síður
margt til kynna.
Eftirfarandi breytingar á
skólum og námi verða að eiga
sér stað, svo skyldunám og
annað nám verði fyllilega tím-
ans virði:
1. Koma þarf á laggirnar
nefndum, skipuðum kenn-
urum, nemendum og for-
eldrum. Nefndirnar leggja
á ráðin um breytingar og
skólalýðræði og reyna að
koma á sambandi milli sín
og yfirstjórnar mennta-
mála.
2. Skipulagning skólafunda. Á
almennum skólafundum
geta venjuleg skólayfirvöld,
skólastjóri og kennararáð,
fræðzt um skoðanir nem-
enda og kennara og eins
gert grein fyrir málum
skólans. Fundirnir verða að
hafa fullan ákvörðunarrétt
í málum, sem varða skól-
ann og þá sérstaklega
nemendur. Einnig verður
skólastjórn að taka tillit til
yfirlýsinga og tillagna
fundanna. Skólafundur á-
kveður fyrirbyggjandi að-
gerðir og „refsingar", ef
sliks er þörf að hans dómi.
3. Kjósa þarf fulltrúa nem-
enda, fleiri en einn, til þess
að taka þátt í ákveðnum
þáttum stjórnunar skólans.
Einn fulltrúahópur á t. d.
sæti á kennarafundum.
4. Færa verður ákvörðunar-
tekt um innri málefni sem
mest til einstakra bekkjar-
deilda og hópa nemenda.
Til dæmis um, hvenær
„próf“ eigi að vera.
5. Kennarar eiga að hlutast
til um, að haldin verði
námskeið fyrir þá í hóp-
vinnu, samvinnutækni og
sambandi einstaklinga inn-
an hóps (grúppudýna-
míkk). Einnig þyrftu þeir
að kynnast vel starfi til-
raunaskóla, svo sem Summ-
erhill og Forsöksgymnaset
í Osló, en til eru bækur um
þessa skóla og aðra svip-
aða. Sérhver kennari held-
ur svo samskonar námskeið
fyrir nemendur sína.
6. Kennarar fái tima til sam-
vinnu, t. d. með þvi að
leyfa nemendum að vinna
án handleiðslu nokkra
tíma í viku hverri.
7. Opna þarf skrifstofu, kaffi-
stofu og lesstofu handa
nemendum. Kaffi- og setu-
stofurnar væru handa nem-
endum og kennurum sam-
eiginlega.
8. Samband við heimili og
foreldra. Kennarar ættu
ekki að hafa samband við
foreldra eða leita sam-
vinnu þeirra án þess að
hafa viðkomandi nemanda
með í ráðum.
9. Nemendur mega sjálfir
innrétta (meira eða minna
lausir hlutir) kennslustof-
ur, og þeir ráða húsgagna-
skipan sjálfir.
10. Leggja á fram tillögur til
bæjar- og sveitarstjórna
um að byggja ekki dýr og
íburðarmikil skólahús eða
heimavistir.
11. Skólar ættu að vera nem-
endum opnir á kvöldin til
náms eða félagsstarfa.
12. Mynda þarf hópa nemenda
og kennara, sem vinna
saman að úrbótum og þró-
un kennsluaðferða og
leggja fram tillögur um til-
raunastarfsemi, þar sem
áhugi er fyrir slíku.
13. Reyna á kennsluaðferðir,
sem leggja minni áherzlu
á hlutverk kennarans en
nú tíðkast, en meiri áherzlu
á hópvinnu og sjálfstæða
vinnu. Þá væri hægt að
slaka á kröfum um mæt-
ingu í venjulegar kennslu-
stundir. Einnig fengi kenn-
ari meiri tíma til hand-
leiðslu nemenda, sem eru
óvirkir eða eiga erfitt með
nám sitt. Loks mættu nem-
endur sjálfir taka meiri
þátt i eiginlegri kennslu.
14. Sérhver nemandi á að vera
með í ráðum, þegar hon-
um er gefin einkunn fyrir
námsárangur og starf hans
metið.
15. Setja verður kennsluna i
samband við umhverfið í
víðasta skilningi þess orðs.
Þannig mætti t. d. flakka
meira með nemendum og
fá almenning, vinnandi
fólk, foreldra og aðra til að
taka þátt i kennslu og fé-
lagsstarfi.
16. Leggja á sjálfstæða vinnu,
hópvinnu og önnur streitu-
lítil „prófform“ til grund-
vallar einkunn, ekki gam-
alkunnu staglprófin. Einn-
ig ætti að gefa nemendum
kost á að gangast undir
„einkapróf“, þ. e. taka próf
þegar nemanda sýnist, inn-
an vissra tímatakmarkana.
Við skipulagningu slíkra
prófa eru nemendur með í
ráðum.
17. Vinna ber að því að taka til
meðferðar innan skólans
þau dægurmál, sem hæst
ber hverju sinni, pólitík og
félagslegar umræður. Fullt
málfrelsi, skoðanafrelsi og
ritfrelsi rikir. Auk þess
verður að gagnrýna náms-
efnið óslitið, jafnt sem
kennsluhætti.
18. Skólayfirvöld eiga að sjá
til þess, að aðstaða sé til
handa nemendum til náms
utan skólatima innan
veggja skólans. Leggja ber
áherzlu á skapandi starf,
t. d. leiklist. Engar hömlur
skulu vera á pólitísku
starfi.
19. Nemendur og kennarar
eiga að koma á fót hópum,
sem fjalla um uppeldis-
fræðilegar hugmyndir og
nýjungar og meta starf
skólans með hliðsjón af
þeim.
20. Hafa á beint samband við
tilraunaskóla í öðrum
löndum, og eins verður að
vera öflugt samstarf við
skóla innanlands. Nemend-
ur hinna ýmsu námsstiga
ættu að kynna nám sitt,
sérstaklega sér yngra fólki.
Þessi tuttugu atriði eru hvergi
nærri tæmandi. Það er ykkar
verk, nemendur, kennarar og
aðrir, að lengja þau og endur-
bæta. Flest af þvi sem þarna
stendur er framkvæmanlegt án
laga- eða reglugerðabreytinga.
Það er ekki eftir neinu að bíða.
Vegna rúmleysis minnist ég
varla á menntaskólana eða
aðra æðri skóla. Úrbæturnar
eiga þó jafnt við um þá skóla;
ef til vill væri einna auðveld-
ast að framkvæma einhverjar
þeirra í menntaskólunum. Þar
eru nemendur einna óánægð-
astir, enda námsefni hvergi
eins yfirborðskennt og for-
heimskandi, bælingin áhrifa-
meiri eða „kennsla" meir ó-
verjandi en einmitt þar. Nær
allt miðar að því að gera fólk
að svefngenglum og hugsunar-
lausum visitöluborgurum, sem
stétta- og neyzluþjóðfélagið ís-
lenzka gleypir á augabragði.
Nemendur í Háskóla íslands
(Happdrættisstofnuninni) geta
einnig notað listann hér að of-
an. Þar er fyrst nú á ferðinni
einhver vakning og baráttu-
vilji fyrir eigin málefnum. Eftir
öllu að dæma eru loksins
komnir nægilega margir nem-
endur í þann dauða skóla, sem
vilja starfa að breytingum á
vinnustað sínum og hafa komið
auga á stöðu Háskólans í fram-
leiðslukerfi þjóðarinnar og auð-
valdskerfinu. Þeir hafa skilið
forsendur ihaldsseminnar, sem
þar hefur ráðið öllu til þessa.
Á þessu ári mun barátta stúd-
enta og annarra námsmanna
hefjast fyrir alvöru, ekki að-
eins fyrir eigin hlut, heldur
einnig fyrir bættu þjóðfélagi.
Fyrstu skrefin voru baráttan
fyrir hækkun námslána árið
1970 og barátta gegn her í landi
1. desember sl.
Gagngerar breytingar á
menntakerfi landsmanna byrja
neðan frá, með frumkvæði al-
mennings, nemenda eða kenn-
ara. Breytingar landslaga eru
langsóttar í framkvæmd, og Al-
þingi er ekki verkfæri í hönd-
um fólksins enn sem komið er.
Það tæki ðrugglega mörg ár að
endurskipuleggja menntakerf-
ið, ef frumkvæðið ætti að koma
að ofan eftir duttlungum ein-
stakra stjórnmálamanna. Þess
vegna verðum við að hefjast
handa strax innan hvers skóla, .
en knýja síðan fram þær breyt-
ingar á lögum, sem meirihlut-
inn kýs.
Bylting innan kerfisins á
sannarlega rétt á sér.
Sand í legur vélarinnar, gott
fólk!
Ari Trausti Guðmundsson.
27