Samvinnan - 01.02.1972, Blaðsíða 29

söm og þá hvers vegna, eigum
við afar bágt með að breyta um
stefnu og viðurkenna mistök.
Við erum jafnhrædd og börnin
við að týna sjálfsímynd (iden-
titet) okkar. Stundum breyt-
umst við.
Oftast höldum við þó áfram
að gorta af getu okkar i upp-
eldisbrögðum og neitum að
hlusta eða horfa á staðreyndir.
Bregðumst illa við mörgu
„nýju“ og „róttæku". Við höld-
um áfram að brjóta snyrtilega
niður skapgerð, sjálfstæði og
hugmyndaheim elsku barnanna
okkar. Það er hlutverk okkar.
Við erum meirihluti íslenzkra
foreldra.
Formáli að meiru
Eins og áður er sagt mótast
lífsskoðanir fólks, sem sumar
ganga lítt breyttar í arf frá
kynslóð til kynslóðar, að miklu
leyti af umhverfi. Ef breyta
þarf almennu uppeldi barna,
þarf að breyta eða endurnýja
lífsskoðanir fólks.
Áður en einhver hefur breyt-
ingar, þarf að greina og rann-
saka það, sem breyta á. í þessu
tilviki er það lífsskoðun fólks
og þá þjóðfélag þess. Þar með
á ég við pólitík.
Pólitik er meira en stjórnun-
arfræði og hagsýsla.
Pólitík er samnefnari fyrir
lífsskoðun fólks og skoðanir
þess á samskiptum milli fólks
í almennu samfélagi.
Bygging íslenzks þjóðfélags
hefur alltof lítið verið athuguð,
enda skortir þá, sem beita
marxisma á þjóðfélagsvísindi,
áþreifanlega greiningu á ýms-
um þáttum þjóðfélagsins, en
annað mál er það.
Skoðanamyndun og mennta-
kerfi er t.d. hluti þess órann-
sakaða eða lítt kannaða.
Nú er til ógrynni prentaðs
erlends máls um almenna
þætti skoðanamyndunar og
eins um skipulagningu og til-
gang menntakerfa, en það gef-
ur aðeins tilefni til umræðna
og er undirstaða sértækra
rannsókna á íslandi. Þær rann-
sóknir vantar.
Hvað um það, um leið og
þjóðfélagsöfl breyta þjóðfé-
lagsskipulaginu og valdahlut-
föllum í því, er skólakerfi
skipulagt á ný, og hægar breyt-
ingar verða á lífsskoðunum
fólks. Þessum breytingum
fylgja frekari pólitískar breyt-
ingar. Um leið endurnýjast
einmitt skoðanir fólks á upp-
eldi, á hlutverki foreldra og
fjölskyldu, hlutverki skóla,
fræðslu- og skemmtiefni handa
börnum.
í sambandi við vangaveltur
mínar um skóla og uppeldi hér
á eftir, ástand og úrbætur,
skortir greiningu á ýmsum
þáttum þjóðfélagsins. Greinar-
stúfurinn verður því varla ann-
að en rabb um meira eða minna
augljósar aðstæður og úrbætur.
Ég gæti ennfremur minnzt á
margar hliðar uppeldismála,
allt frá foreldrahlutverkinu,
sem drepið var á í upphafi, til
bandarísks og íslenzks sjón-
varps eða ömurlegra barnabók-
mennta. Ég læt skólakerfið
nægja.
Ég tek það fram, að í at-
hugasemdum mínum við skóla-
kerfið á ég ekki við öll íslenzk
börn, alla foreldra, alla kenn-
ara o. s. frv., en meirihluta
hvers hóps engu að síður.
Ef lesandi er mjög ósammála
því, sem ég hef haldið fram í
greininni til þessa, er honum
bent á að byrja á upphafi
hennar aftur.
Innskot
Engir foreldrar samþykkja að
þeir séu að brjóta niður barn
sitt sem sjálfstæðan einstakl-
ing með uppeldinu. Þvert á
móti finnst þeim þeir veita
barninu alla aðstoð til þess að
það þroskist sem fyrst og geti
lifað góðu lífi eftir efnum og
aðstæðum.
Er þá það, sem ég hef sagt
hér að framan, rangt?
Hugsið ykkur vandlega um:
Hve mikil er sjálfstjórn barna
og unglinga? Hvert er sjálf-
stæði þeirra?
Hve oft hindrum við börn og
unglinga í að gera eitthvað,
sem þau langar til að fram-
kvæma (þar á ég ekki við að-
gerðir, sem skaða þau líkam-
lega) ?
Hvers vegna er okkar sið-
fræði ávallt réttlát?
Hve mikla virðingu berum
við fyrir 4 ára barni sem sjálf-
stæðum einstaklingi?
Hve mikinn þátt fá börn að
taka í daglegu lífi „fullorðna“
fólksins?
Hvers vegna reynum við að
staðla uppeldisþætti?
Hvers virði er hugmynda-
heimur barna og unglinga?
Hvor hefur nær alltaf á
réttu að standa, barn eða full-
orðinn maður?
Hvaðan koma eiginlega allar
hugmyndir barna okkar, sem
við ekki viljum viðurkenna eða
jafnvel bönnum og refsum
þeim fyrir að fylgja?
Hefur þú einhvern tíma reynt
að koma fram við barn eða
ungling sem jafningja þinn?
Hefur þér aldrei dottið í hug,
að viðbrögð þín við framkomu
barns stjórni að nokkru leyti
atferli þess?
Hefur þér aldrei dottið í hug,
að framkoma barns eða ungl-
ings er oft tilraun til að koma
fram við þig eins og jafningja?
Ég fullyrði: Við takmörkum
frelsi barna og unglinga alltof
mikið; við virðum réttindi
þeirra og vilja of lágt. Við
leggjum okkur of lítið fram við
að reyna að standa jafnfætis
barni tilfinningalega eða skilja
hugmyndatjáningu þess. Þetta
á líka við um unglinga og
reyndar afstöðu okkar til ann-
ars fólks almennt. Sem dæmi
um meðferð „fullorðinna" á sér
yngra fólki má nefna skólann
og menntakerfið.
Skólinn
Á fslandi er fræðsluskylda.
Til þess að börn okkar gætu
aflað sér ýmislegrar undirstöðu-
þekkingar og þroska skipu-
lögðu ákveðnir menn skóla-
kerfi, sem átti eftir þeirra mati
að uppfylla kröfur okkar. Síðan
hefur þetta kerfi þanizt út, og
við höfum staðið í þeirri trú að
eftir því sem þjóðfélagið breytt-
ist með tímanum, þá hafi
menntakerfið þróazt í jákvæða
átt.
Það er tvennt sem einkennir
barna- og unglingaskóla á ís-
landi (og reyndar skóla í mörg-
um öðrum löndum): Kennara-
og skólastjóraeinræði ásamt
óhagganlegum kröfum á hend-
ur nemendum.
Kennarinn hefur lögfest al-
ræðisvald yfir nemendum, og
hann ber að mestu leyti ábyrgð
á þroskaferli nemandans, á-
kveður hæfni hans og ræður
yfir því, hvernig nemandi not-
ar og þróar hæfileika sína.
Kröfur yfirvaldsins og skip-
anir eru óteljandi og mismun-
andi harðar.
Hins vegar hafa nemendur
nær engin réttindi og því síður
nokkurt vald yfir eigin málum.
Lítum nánar á skólaferil barns
frá byrjun til 16 ára aldurs.
Kennarinn
Algengast er, að börn hafi
einn kennara fyrstu árin og
jafnvel þar til skyldustigi lýkur.
Reynslan hefur sýnt, að þessi
kennari kann að vera ákaflega
misvel að sér í hinurn ýmsu
kennslugreinum. Oft hefur
hann enga þekkingu á uppeld-
isfræðum og sálfræði. Eftir að
hann hefur tekið við stöðu
sinni er enginn mælikvarði
lagður á hæfni hans og kunn-
áttu. Kennarinn getur skipað
nemendum að þegja, sitja upp-
réttir, læra ákveðnar máls-
greinar utanað og fara út úr
kennslustofu. Dæmi eru til þess,
að kennarar hafi skipt sér af
25
I