Samvinnan - 01.02.1972, Blaðsíða 22

Ef foreldri er geðveikt eða
fáviti, verður að fela öðrum að
fara með lögráðin. Það er talið,
að móðir óskilgetins barns, sem
er sjálf yngri en 16 ára, hafi
foreldravald yfir barni sínu,
þótt hún sé enn háð foreldra-
valdi sinna foreldra. Hún gæti
t. d. ráðið nafni barnsins og
ráðstafað því i fóstur. Aftur á
móti gæti hún ekki annazt
fjárhald barnsins; til þess
þyrfti hún að vera fjárráða.
ForræSi annarra
Foreldrar geta skv. lögræðis-
lögunum falið öðrum að fara
með foreldravald yfir barni að
nokkru eða öllu leyti, t. d.
komið barni í fóstur. Sjálft
foreldravaldið heldur þá áfram
að vera hjá foreldrunum (hin-
um lögborna lögráðamanni).
Þeir hafa hvorki misst réttindi
né losnað við skyldur sem for-
eldravaldi fylgja. Lögborinn
lögráðamaður getur, hvenær
sem er, fengið umráð barnsins
aftur, nema almannavald telji
barninu hentara, að ráðstöfun-
in haldist.
Dómsmálaráðuneytið getur
tekið forræði barns af hand-
hafa foreldravalds og fengið
það öðrum, ef hann misbeitir
því eða vanrækir skyldur, sem
foreldravaldi fylgja, eða hann
er hneigður til drykkjuskapar
eða annarra lasta.
Einnig getur almannavald
svipt mann foreldravaldi, eftir
því, sem ákveðið kann að vera
í lögum, og eru ákvæði þess
efnis í lögum um vernd barna
og ungmenna nr. 53/1966.
Framfærsluskyldan
í 1. nr. 57/1921 um afstöðu
foreldra til skilgetinna barna
er sagt, að foreldrum, báðum
saman, og hvoru um sig, sé
skylt að uppala börn sín þang-
að til þau eru 16 ára gömul.
Sérstaklega ber þeim að afla
börnunum lögmætrar fræðslu
og innræta þeim iðjusemi og
siðgæði. Ef foreldrar eru ekki
sammála um ráðstöfun, er
varðar persónuleg málefni
barns, veldur það því, að ráð-
stöfunin verður ekki fram-
kvæmd. Hér er ekkert það yfir-
vald til, sem hægt sé að skjóta
slíkum ágreiningi til, og hefur
ekki verið talið heppilegt, að
hið opinbera hafi bein afskipti
af svo persónulegum málefnum
fjölskyldunnar.
Einn aðalþáttur foreldra-
skyldunnar er framfærslu-
skylda foreldra með börnum.
Það verður að gera greinar-
mun á framfærsluskyldu að
einkarétti og að opinberum
rétti.
Einkaréttarskyldunni lýkur
við 16 ára aldur barnsins, en
skv. framfærslulögum er fram-
færsluskyldan ótímabundin,
þvi að foreldrum er boðið að
ala önn fyrir börnum sínum 16
ára og eldri, og mega börn ekki
verða sveitarþurfi, meðan þau
eiga foreldri á lífi, sem er þess
umkomið að annast þau. Það
er því um skilyrta framfærslu-
skyldu foreldra að ræða við
börn eldri en 16 ára, en fram-
færsluskylda foreldra við börn
yngri en 16 ára er fortakslaus.
Skv. framfærslulögum er stjúp-
foreldri skylt að framfæra
stjúpbarn sitt, svo sem væri
það skilgetið barn þess, enda
hafi stjúpforeldri ekki skilið við
eiginmann sinn eða eiginkonu
og barnið fylgt foreldri sínu.
Það kynforeldri, sem ekki hef-
ur barn hjá sér, er einnig fram-
færsluskylt. — Kjörforeldrar
eru skyldir til að framfæra
kjörbörn sín, svo og fósturfor-
eldrar fósturbörn sín.
Eins og að framan segir, nær
framfærsluskylda foreldra að
einkarétti ekki lengra en til 16
ára aldurs barnsins.
Hér á landi veita foreldrar
yfirleitt unglingum eftir 16 ára
aldur mikinn f j árhagslegan
stuðning. Má í rauninni segja,
að ef foreldri hefur samþykkt
að unglingur hefji ákveðið nám
innan 16 ára aldurs, þá hafi
það skuldbundið sig til að
hjálpa honum fjárhagslega við
námið.
Þrátt fyrir skilnað að borði
og sæng eða lögskilnað bera
báðir foreldrar ábyrgð á fram-
færslu barns gagnvart hinu op-
inbera, og í skilnaðarbréfi (eða
dómi) á að kveða á um, hversu
skipta skuli framfærslu barna
með foreldrum. Framfærslu-
skylda manns gagnvart stjúp-
börnum sinum fellur niður við
lögskilnað, en helzt þrátt fyrir
skilnað að borði og sæng.
í 1. nr. 87/1947 um afstöðu
foreldra til óskilgetinna barna
er sagt, að föður sé jafnt móður
skylt að kosta framfærslu
barnsins og uppeldi og við á-
kvörðun meðlagsupphæðar
skuli hafa hliðsjón af högum
beggja foreldra og miða við hag
þess foreldris, sem betur er
stætt. Þar er einnig sagt, að
í meðlagsúrskurði skuli aldrei
ákveða meðlagsgreiðslu lægri
en barnalífeyri skv. lögum um
almannatryggingar. Skv. þessu
skyldi tryggja barni lágmarks-
framlag frá föður, en ef hann
væri sæmilega efnum búinn,
skyldi framlag hans hækka.
Lagaframkvæmdin hefur þó
orðið á annan veg, og er alltaf
úrskurðað meðalmeðlag, eins og
það er ákveðið á hverjum tíma,
en ekki er tekið tillit til efna-
hagsaðila.
Börn skilinna foreldra
Þegar hjón skilja, hvort held-
ur lögskilnaði eða að borði og
sæng, verður að taka afstöðu
til forræðis barnanna, því
boðið er að forræði barns
skuli vera óskipt hjá öðru hvoru
foreldra.
Talið er, að foreldrarnir séu
bezt til þess fallnir að taka
ákvarðanir varðandi forræði
barnanna, og er yfirleitt farið
eftir því sem þeir koma sér
saman um. Þó eru yfirvöld ekki
bundin við samning foreldra
um forráð barna sinna, ef ljóst
er að hann er ekki börnunum
fyrir beztu, auk þess sem for-
eldri getur síðar meir krafizt
endurupptöku forræðisins, ef
breyttar aðstæður krefjast þess
og það er álitið til hagsbóta
fyrir börnin.
Foreldrar geta ekki samið
þannig t. d., að móðirin hafi
forráð barnanna yfir veturinn,
en faðirinn yfir sumarið, eða
þannig að móðirin hafi forræð-
ið, en faðirinn fái það, gifti
móðirin sig að nýju. Forræðið
verður að vera óskipt hjá öðru
hvoru foreldri.
Ef hjónin eru ekki sammála
um forræði barnanna, verður
dómsmálaráðuneytið að úr-
skurða um það. Viðmiðunin
verður ætíð að vera hagsmunir
barnanna, hvað þeim er fyrir
beztu.
Áður fyrr var það nær und-
antekningarlaust, að móðirin
fékk forræði barnanna. Það
þurfti ákaflega mikið að koma
til, svo að það yrði ekki, t. d.
geðveiki eða megn óregla móð-
urinnar. Á síðari árum hefur
viðhorfið til þessa breytzt, og
nú er engan veginn einhlítt, að
móðir fái forræði barnanna.
Við úrlausn þessara vanda-
sömu mála ber að leggja aðal-
áherzlu á að kanna uppeldis-
hæfni hvors foreldris um sig,
tök þeirra hvors um sig á að
sinna barni og að búa því
þroskasamlegt umhverfi, aldur
barns og aldur foreldra, heilsu-
hagi þeirra, tilfinningatengsl
barns við hvort foreldri o. m. fl.
Sérstök vandamál rísa um
systkinahóp, hvort sundra eigi
honum eða láta öll börn fylgja
öðru foreldri.
18