Samvinnan - 01.12.1973, Side 26

Upphaf
bárujárnsmenningar
Gama.lt bárujárnshús við Þingholtsstrceti sem brann jyrir allmörgum
árum.
Stefán: Mig langar þá aS varpa
hér fram spurningu til að fá
fram, að hve miklu leyti torf-
arkítektúr okkar er frumlegur.
Við byrjum á því að flytja með
okkur viði til landsins til að
reisa hús. Að hve miklu leyti
eru húsin á öllu þessu tíma-
bili eiginlega innflutt og jafn-
vel kannski tilsniðin? Það er
til dæmis mjög sennilegt, að
hús landnámsmanna og ann-
arra fornmanna hafi verið
byggð eftir gefnu kerfi eða
sniði, að gefin mál og stærð-
arhlutföll hafi verið notuð í
ríkara mæli en síðar.
Jón: Við vitum um ótal mörg
dæmi þess, að tilsniðin hús
hafi verið flutt hingað, til
dæmis dönsku og norsku hús-
in á Akureyri, Seyðisfirði, í
Stykkishólmi, Reykjavík og víð-
ar. Norski panelarkítektúrinn
er svo augljóslega innfluttur til
íslands, ekki bara sem fyrir-
mynd.
Hörður: Þetta er bæði rétt og
rangt. Það eru til hér i Reykja-
vik tvö tilsniðin hús frá Noregi.
Þau standa við Þingholtsstræti
og voru flutt inn 1898 og 1899,
en þau hafa slík áhrif, að þau
skapa íslenzka bárujárns-
menningu eða bárujárnskumb-
aldana svokölluðu. Þau gefa
með öðrum orðum tóninn. Það
sem gerist er, að Norðmenn
fara að flytja út timburhús, og
mér er kunnugt um, að á iðn-
aðarsýningum seinni hluta 19.
aldar eru Norðmenn og Svíar
með þessi hús á sýningarskrám
og til sýnis. Þessar sýningar-
skrár eða verðskrár berast til
íslands, og þegar hvorttveggja
kemur, húsin og skrárnar, þá
eru karlarnir hrifnir af þessu,
en við höfum ekki efni á að
kaupa þessi hús, vegna þess að
það er of mikið timbur í þeim
og þau því of dýr. Á sama tíma
flytur Geir Zoéga inn báru-
járn í fyrsta skipti, og þar með
er lausnin fundin. Við höfum
eins litið timbur og vant er og
notum bárujárn í staðinn fyrir
timbur. Það er semsé hliðstætt
torfinu. Hinsvegar nota þeir
sömu hlutföll og sama útskurð
kringum glugga, og þarmeð er
sköpuð þessi íslenzka hefð, sem
við erum að eyðileggja hérna í
miðbænum.
Jón: Nú eru mörg þessara húsa
panelhús í upphafi. En miðað
við þessa heimsfrægu veðráttu
á íslandi ásamt slæmu við-
haldi, sem hefur alltaf ein-
kennt íslendinga bæði að því
er snertir híbýli, vélar og verk-
færi, þá þurftu þessi timbur-
hús, sem hefur kannski verið
illa við haldið, meiri hlífð; það
varð að tygja húsin með þessu
ágæta bárujárni. Hinsvegar
geta þeir líka farið útí það,
einsog Hörður nefndi, að spara
sér fína panelinn og nota gróf-
ari panel undir og setja síðan
bárujárn utaná, þannig að þá
sér enginn hvort það er fínn
panell eða ekki.
Hörður: Tölfræðilega lítur það
þannig út, að 80-90% eru eins-
og ég sagði, er hin 10-20% eins-
og Jón segir.
Jón: Það fer semsé eftir því,
hvorumegin horft er á það, frá
leikmanns sjónarmiði eða fag-
manns.
Hörður: Ég veit um þetta afþví
ég hef skoðað hvert einasta
hús í miðbænum.
Jón: Ég mundi þvi segja 90%
að því er snertir íslenzkan
arkitektúr og spurninguna um,
hvort við séum ólistrænasta
þjóð veraldar. Þá er ekki átt
við eftirlíkingar, heldur sjálf-
stæða þróun byggingarlistar.
Við erum komnir að því, að þau
hús, sem hafa verið reist og
ötullegast er gengið fram í að
vernda núna — eða eyða — eru
hús sem eru komin utanlands
frá og íslendingar líkja síðan
eftir með ýmsum þessum ný-
klassísku afbrigðum af súlurn
hér, gaflhyrnum þar, skraut-
röndum enn annarsstaðar og
svo framvegis. Það er alveg eins-
og með bóndabæinn, að við
megum ekki gera lítið úr verk-
um forfeðranna, hvorki á einu
sviði né öðru, en við megum
ekki heldur drekkja okkur í
ímynduðu ágæti þeirra. Það
eru þjóðfélagslegar aðstæður
sem skapa ákveðna hluti útfrá
ákveðnum forsendum. Forsend-
urnar koma að utan, og síðan
reyna hugur og hönd að gera
það bezta úr þeim, en við get-
um ekki talað um þróaða ís-
lenzka byggingarlist í sama
skilningi og til dæmis márísk-
an, arabískan arkítektúr, sem
líkist engu öðru.
Hörður: Þegar ég var á mínu
námsferðalagi í gamla daga og
var búinn að vera í Danmörku,
Svíþjóð, Englandi og Frakk-
landi og fór síðan suðuryfir
Múndíufjöll og var á ítaliu í
hálft ár, þá fannst mér eftir að
ég kom aftur norður, að öll
byggingarlist í Evrópu væri eft-
irliking ítalskrar byggingar-
listar.
Guðrún: Enda var það svo um
langt skeið.
Jón: Við vitum ósköp vel að
ítalskur renessans-arkítektúr
veður hér uppi. Skoðið þið
bara banka hérna í Reykjavík,
á Selfossi eða hvar sem er. Þeir
eru nýklassískar eftirlíkingar,
hluti af öldunni sem reið yfir
alla álfuna, enda fyrirmyndin
frá Kaupmannahöfn.
Gylfi: Þessi skreyting á kata-
lóghúsunum, sem nefnd var, er
hún ekki flutt inn í listum frá
Noregi?
Hörður: Nei, hún var gerð eft-
ir mynsturbókum.
Jón: Það var Marks& Spencers
Noregs sem gaf út bæklinga,
og síðan pöntuðu kerlingarnar
eftir þeim.
Gylfi: í sambandi við þessi
panelhús, sem voru klædd með
panel í Noregi, þau eru ekki
þéttklædd hérna uppá íslandi.
Þau eru með langböndum og
járnið kemur utaná langbönd-
in. Það er mjög algengt.
Jón: Það er forsenda fyrir þvi
að loft komist undir járnið,
ekki satt?
Stefán: Við verðum líka að at-
huga það, að þóað við lærum
af öðrum, þá á það líka við
um aðrar þjóðir, því þróunin
hefur gengið norður alla álf-
una. Uppsprettan var við Mið-
jarðarhaf.
Hörður: Svo við vikjum aftur
að upphaflegu spurningunni,
þá sé ég ekki að íslendingar
séu neitt ólistrænni en aðrar
þjóðir, og það má bæði sýna
og sanna. En á umbyltingar-
tímum fer margt í glatkistuna,
og auðvitað er ekkert við því að
segja.
26