Samvinnan - 01.12.1973, Qupperneq 28

arkítektúr er ekki verri þó
hann sé danskur.
Jón: Það er nú ekkert danskt
við Búnaðarbankann. í sinum
stærstu verkum hefur Dönum
tekizt sæmilegast upp með því
að líkja eftir öðrum.
Hörður: í stórum dráttum get-
um við sagt að menntun ís-
lenzkra arkítekta hafi verið
bundin við Danmörku.
Jón: Það er engin ástæða til
að áfellast Dani fyrir eitt eða
annað verk sem hér hefur verið
unnið af íslenzkum. Þar er við
okkur sjálfa að sakast að hafa
ekki vaxið uppúr Dönum.
Hörður: Ég var ekki að áfellast
Dani, heldur einungis benda á,
að einn arkítekt heldur því
fram að annar arkítekt líki
eftir dönskum arkítektúr.
Jón: Það var ekki um það að
ræða, heldur fluttum við inn
norsk og dönsk hús.
Stefán: En gengum við ekki í
gegnum þessar sömu þrenging-
ar til dæmis á bókmenntasvið-
inu? Voru ekki flestir staddir
erlendis sem skrifuðu á ís-
lenzku á síðustu öld?
SAM: Það ætlar að ásannast
að íslendingum sé tamara að
fjalla um fortíð sína en nútið!
En nú held ég við ættum að
reyna að koma inní nútimann.
Með fyrri heimsstyrjöld og full-
veldi verður greinilega hugar-
farsbreyting eða hvað á að
kalla það, menn taka upp með
tvíefldum krafti þjóðernis- og
þjóðræknisstefnu síðustu aldar,
og nú er ákveðið að búa til
sérstakan íslenzkan byggingar-
stíl, sérkennilegan fyrir land
okkar og menningu. Menn fara
uppi fjöll og skoða stuðlaberg,
hamraborgir, fjallatinda, og
komast að þeirri niðurstöðu að
þar sé fundin fyrirmynd nýrr-
ar húsagerðar. Þarna er semsé
um að ræða meðvitaða tilraun
til að skapa séríslenzkan arkí-
tektúr.
Hörður: Við förum of fljótt
yfir sögu. Ég vil koma að því
sem Gísli hefur verið að orða
hér. Þróunin er sú, að íslenzk-
ur arkítektúr, íslenzk listiðn og
islenzk höggmyndalist á 19. öld
eiga vöggu sína í Kaupmanna-
höfn. Og hve lengi varir það á-
stand? Þessar listir eiga vöggu
sina í Kaupmannahöfn alveg
framtil 1940.
Jón: íslenzk byggingarlist á
auðvitað sína vöggu í Noregi,
fyrr og vonandi síðar.
Hörður: Nei, ég er að tala um
þetta tímabil. Fyrsti íslending-
ur á seinni hluta 19. aldar, sem
fer að hugsa um byggingarlist
sem slíka, en ekki sem alþýðu-
arkítekt, er Helgi Helgason tón-
skáld. Síðan kemur Rögnvaldur
Ólafsson, síðan Guðjón Sam-
úelsson sem er alinn upp í ó-
mengaðri nýklassík, og á eftir
honum kemur Sigurður Guð-
mundsson. Eftir það verða skil,
og það má segja að nútíminn
í þessari grein verði kringum
1930. Öll þessi deigla, hugsana-
tengsl og samskipti eiga sér
stað í Kaupmannahöfn. Síðan
skeður það, að eftir 1940 hætt-
um við að hafa samband við
þessar gömlu og grónu mennta-
stofnanir og höfum ekkert fyr-
ir í landinu. Þá byrjar ballið
fyrst fyrir alvöru. Þessvegna
eru stríðsárin seinni örlagaár-
in.
Guðrún: Við erum að tala um,
að ekki hafi verið mikið um
íslenzka arkítekta hér áðurfyrr.
En á sama tima voru arkítekt-
ar ákaflega fátíðir i þessum
löndum, sem við erum að tala
um. Yfirleitt voru það trésmið-
ir, sem höfðu lagt sig eitthvað
svolitið eftir því að teikna, sem
byggðu húsin. Það var í mesta
lagi að fenginn væri arkítekt
til að setja aðeins snitt á hús-
in. Þannig var ástandið líka í
nágrannalöndunum. Það er
eiginlega það sama sem gerist
með Rögnvald Ólafsson: hann
er fyrst og fremst í þessu fínna
dóti hér, eftir að hann kemur
heim.
Guöjón Samúelsson
SAM: En mig langar að fá
fram, hvað gerist í íslenzkri
byggingarlist með Guðjóni
Samúelssyni. Hann fær völdin,
og hvernig beitir hann þeim?
Gylfi: Hann tengist Jónasi
Jónssyni og fær einstæða að-
stöðu.
Jón: Hann byrjar náttúrlega að
teikna stórbyggingu, áður en
hann er búinn að ljúka prófi,
sem er dæmigert fyrir meðferð
þessara mála hér á landi og
hefur svo sannarlega ekki
breytzt.
28
Guðjón Samúelsson: Þjóðleikhúsið.
Hörður: Sjáið þið bara hvernig
hann teiknar. Það er þýzka
sendiráðið við Túngötuna. Það
er skólaverk, hrein eftirlíking
danskrar húsagerðar.
Jón: Ekki nóg með það. Hann
er gerður að hirðarkítekt, og
það þoldi hann ekki. Ég veit
ekki hvort það stafaði af því,
að hann hafði ekki til að bera
nógu djúpa og víðtæka mennt-
un í sínu fagi — eða að það
þarf sterk bein til að þola góða
daga — en hann verður nokk-
urskonar „þjóðarkítekt", að
visu hirðarkítekt undir öruggri
stjórn. Mér kom hann í hug
þegar ég var að lesa um Speer,
þýzka arkitektinn sem Hitler
gerði að sínum persónulega
arkítekti. Það sem hann gerði
var ekki til umræðu, og hann
var af eðlilegum ástæðum ekki
sérlega vinsæll af starfsbræðr-
um sínum. í sinum beztu verk-
um sýnir Guðjón Samúelsson
vilja sem er framar þeim vilja
sem ég hef enn í dag séð hjá
íslenzkum arkítektum: Hann
reyndi að skapa eitthvað. Ég
nefni bara Sundhöllina, Mjólk-
urstöðina við Snorrabraut eða
jafnvel Þjóðleikhúsið, með öll-
um sínum göllum. Það var á-
kveðinn vilji og styrkur í hon-
um, sem maður saknar átakan-
legast hjá kollegum hans í dag.
Gísli: En eru þetta nema tvær
eða þrjár byggingar?
Jón: En það er ekki fjöldinn,
ekki magnið, heldur gæðin sem
skipta máli — eða hvað?
Gísli: Ekki mundi ég segja, að
þessar byggingar sem þú
nefndir væru arkítektúr.
Jón: Það er spurning um það,
hvernig þú byggir upp hús,
hvernig þú tjáir hugmyndir
þínar arkitektónískt, bæði að
því er varðar skipulag og list-
rænt útlit. Við þurfum ekki
annað en bera saman skipulag
Laugardalssundlaugarinnar og
Sundhallarinnar. Einföldustu
skipulagsatriði eru ekki leyst
af hirðarkítektunum núna, en
þau leysti Guðjón, hvort sem
hann hafði fyrirmyndir ann-
arsstaðar frá eða ekki.
Hörður: Mér finnst það rétt
sem Jón segir, að við getum
ekki farið að brjóta Guðjón
Samúelsson til mergjar sem
listamann. Eftir að ég er far-
inn að eldast og stillast finnst
mér hann mjög merkilegur
maður, og aðalatriðið til skil-
greiningar á honum finnst mér
vera það, að hann fæðist sem
nýklassiker og verður rikis-
arkítekt, fær mikið að gera og
einn áhrifamesti stjórnmála-
maður i landinu dáir hann, en
það er meira sem skeður: upp-
úr 1930 fara að koma ungir
arkítektar inná skrifstofuna til
hans með allt aðrar hugmynd-
ir, og þeir hafa síðan áhrif á
hann og breyta hans stíl.
Jón: Nei, þetta er algerlega í
andstöðu við söguna og yfirleitt
útlit allra húsa í Reykjavík,
mér liggur við að segja guðisé-
lof, þar sem styrkleiki hans var
ekki á nægilega traustum
grunni.
Guðrún: Ég tek undir það.
Jón: Það sem ég sagði um, að
hann hefði ekki þolað góðu
dagana, skírskotaði meðal ann-
ars til þess, að hann varð ekki
viðmæ'andi, eftir því sem mér
hefur skilizt.
L