Samvinnan - 01.12.1973, Qupperneq 30

Hörður: Ég veit ekki betur en
Gísli reki eina stærstu og
myndarlegustu auglýsingastofu
í landinu á sama tíma og hann
stundar kennslu. Menn þurfa
ekki að vera alla daga í
kennslu. Það er hægt að skipta
verkefnum milli einstaklinga.
Gísli: Ég veit ekki betur en það
sé talið nauðsynlegt í öllum
listaskólum, að það séu þessi
tengsl við atvinnulífið, að
kennarar taki beinan þátt i at-
vinnulifinu.
Jón: Auðvitað vilja skólarnir
fá menn úr atvinnulifinu, en
þeir vilja bara ekki koma inní
skólana. Það er vandamálið.
Gísli: Kennararnir við listahá-
skólann, þar sem ég stundaði
nám, voru meira og minna
starfandi í sínum greinum. Þeir
höfðu að vísu líka vinnuað-
stöðu í skólanum.
SAM: Mér skilst að sjónarmið
Harðar sé það, að sú fjöl-
breytni sem kemur inní land-
ið með menntun manna í
mörgum löndum hafi ruglað
okkur í riminu og árangurinn
sé lítið annað en ringulreið.
Jón: Ég er hjartanlega ósam-
mála þessu sjónarmiði. Ef
nokkuð væri, ættu áhrifin að
vera jákvæð. Séum við ruglað-
ir í ríminu, er það ekki kenn-
urum okkar að kenna eða
kennaraskorti hérlendis, held-
ur okkur sjálfum.
Gísli: Ég held að þetta hafi
valdið töluverðri ringulreið og
við höfum ekki verið menn til
að vinna úr þessari fjölbreyti-
legu reynslu, og það stafi meðal
annars af því, að við höfum
enga stofnun til að vega og
meta hér innan lands, miðað
við íslenzkar aðstæður, það
sem til okkar berst. Það á sér
ekki stað nein skapandi um-
ræða. Þegar Myndlista- og
handíðaskólinn er stofnaður
og hann fer að starfrækja sin-
ar myndlistardeildir, fáum við
hérlendis fastan punkt í lista-
lífið, þar sem hægt er að vega
og meta. Það skapast grund-
völlur til að vinna hlutina á,
til dæmis í sambandi við aug-
lýsingadeildina eða listiðnað-
ardeildirnar. Þetta vantar ís-
lenzka arkítekta.
Kreppu- og
velmegunarár
Gylfi: í sambandi við grund-
völlinn undir því, sem hefur
verið að gerast á undanförn-
um tuttugu til þrjátíu árum,
má benda á, að það myndast
ákveðið ris í íslenzkri menn-
ingu uppúr aldamótum sem
helzt alveg framá kreppuárin,
og í kreppunni, sem vitanlega
setur sitt mark á fólkið i land-
inu, er haldið áfram að vinna
að menningarmálum. í mynd-
list er verið að gera mjög
merkilega hluti á íslandi á
kreppuárunum, í byggingarlist-
inni er fúnksjónalisminn kom-
inn til sögunnar, og af honum
eigum við mjög góð dæmi.
Jón: Og þá er allt það byggt
yfir rikið sem byggt hefur ver-
ið, með og án vits.
Gylfi: Alveg rétt. Og ef við lít-
um á laun listamanna á þess-
um tíma, þá eru þau margfalt
hærri heldur en þau eru í dag.
Það er ýmislegt svonalagað að
gerast á erfiðum kreppuárum.
Það er reisn yfir menningarlíf-
inu. Siðan verður gífurleg
30
sprenging, og á þessum tíma
hafa nokkurnveginn fylgzt að
árafjöldinn og þúsundir manna
i Reykjavík: árið 1940 eru um
40.000 manns í höfuðborginni.
Alltieinu kemur erlendur her
inní landið, viðtæku atvinnu-
leysi er útrýmt á svipstundu og
í einu vetfangi fyllist allt af
peningum, menn vita vart aura
sinna tal. Sprengingunni, sem
þarna varð, er ekki lokið enn-
þá. Við getum skoðað þetta
stökk til dæmis í byggingarlist.
Ef við förum inní Norðurmýri
og skoðum húsin i henni norð-
anverðri, þá sjáum við tiltölu-
lega litlar ibúðir í parhúsum,
þ. e. a. s. byggt í báðum endum
á lóðinni. Þegar við komum að
Flókagötunni er stríðið komið
til íslands og reist eru geysi-
stór hús, 120 fermetra íbúðir,
sem var nálega óheyrt áður.
Peningarnir flæða inn og verð-
bólgan rís uppúr öllu valdi. Á
þessum tíma gleymist æði
margt i menningarmálunum.
Ríkið hættir til dæmis að fjár-
magna listamenn. Spurningin
um framboð og eftirspurn verð-
ur ríkjandi þáttur í skapandi
listum. Síðan verður mikil
breyting í myndlistinni á ár-
unum 1947-52, sem við erum
ennþá í, og skreytilistin fær
yfirhöndina yfir hinni „efnis-
kenndu“ list kreppuáranna, þar
sem meiri áherzla var lögð á
tengslin við umhverfið, lands-
lag eða vinnustað. Sé haldið
áfram, þá taka að verða alls-
kyns slys hjá okkur. Ef við tök-
um til dæmis Guðjón Samúels-
son, þá lít ég á Hallgrímskirkju
sem menningarlegt slys, og
kannski verður hún síðarmeir
táknið um þetta menningar-
skeið og öll þau slys sem þá
urðu. Ég held við förum ekki
að átta okkur neitt að ráði fyrr
en í kreppunni 1967-68. Þá
skeður eitthvað. Þá fer fólk að
flýja úr landi i svo stórum stíl,
að það fara fjórir til fimm
menn á degi hverjum i tvö ár
samfleytt, semsé meðalfjöl-
skylda daglega. Á þessum tíma
byrjum við að átta okkur. Það
verða ákveðnar hræringar, til
dæmis i myndlist, sem mér
finnst endurspegla vakninguna
sem á sér stað. Ég held að það
hafi orðið vísir að vakningu og
að við séum á réttri leið, þó enn
sé of snemmt að tala um raun-
verulega vakningu. — Svo ég
snúi mér aftur að byggingar-
listinni, þá getum við tekið
Breiðholt sem dæmi, afþví það
hefur verið svo mikið á döf-
inni að undanförnu. Það hafa
orðið alvarleg slys eða harm-
leikir i Breiðholtinu, og ég held
að það sé dæmigert fyrir okk-
ur, að það fyrsta sem fólki
dettur í hug, þegar slikir at-
burðir gerast, er að fá stærra
lögreglulið, helzt 50 manns með
vélbyssur. Þetta er bandaríska
fyrirmyndin: að loka hverfinu
og gæta þess. Enginn orðar þá
sjálfsögðu hugsun að bæta um-
hverfið á þessum stað, gera
hverfið mönnum lífvænlegt.
Þarna held ég komi til greina
séríslenzkt fyrirbæri, sem ís-
lendingar eru hreyknir af en
ég held að sé mikil mistök, og
það er eignafyrirkomulagið á
íbúðunum. Ég er í mjög mikl-
um vafa um réttmæti þess,
vegna þess að það gerir hlutina
svo óstjórnlega þunga í vöfum
á allan hátt. Það kom til dæmis
i ljós, þegar við fórum að at-
huga gamalmennin, sem
bjuggu í stóru íbúðunum, sem
voru viðhaldslausar og kannski
baðlausar og þar frameftir göt-
unum. Gamalmennin áttu þess-
ar ibúðir, en þau voru orðin
döpur og slöpp og treystu sér
ekki til að standa i því að fara
að selja þær og kaupa sér aðr-
ar hentugri. Umhverfið sem
launamaðurinn uppí Breiðholti
lifir í er þannig útbúið, að hús-
in eru fjöldaframleidd af
byggingameisturum og ákaf-
lega ljót yfirleitt, þau eru seld
hálfköruð, fólkið flytur inni
þau staurblankt, jafnvel með
plast í gluggum, með ómálaða
veggi og lánaðar klósettskálar í
hurðarlausum íbúðum. Inní
þessari íbúð verður fólkið að
treysta á verðbólguna, til að
geta staðið straum af skuldum
sínum. Hjónin fara bæði að
vinna, og eiginmaðurinn fær
sér að auki næturvinnu. Þau
mega hvorki vera að því að
sinna börnum né menningu.
Þannig skapast umhverfið sem
börnin og unglingarnir alast
uppi. Afþví íbúðirnar eru seld-
ar hálfkaraðar, eru vitanlega
lóðirnar líka ófrágengnar, sem-
sagt það er allt í ólagi sem
getur verið í ólagi.
Gísli: Ég veit ekki, hvers glæp-
ur Breiðholtið er, hvort það er
glæpur arkítekta eða borgar-
yfirvalda, en þegar fjallað er
um það, hvernig við skipuleggj -
um og reisum okkar byggða-
kjarna — og Breiðholtið er
ekkert einsdæmi — þá er það
viðtekin regla að sinna ekki
þessum félagslegu þörfum, sem
þurfa að vera fyrir hendi i
byrjun. Við erum á eftir með
alla þessa þætti: skóla, barna-
heimili, verzlanir, þjónustu-
miðstöðvar hvaða nafni sem
þær nefnast. Göturnar eru ó-
frágengnar, sími er ekki til í
hverfinu, og vitanlega er engin
löggæzla þar heldur. Kópavog-
ur er með svipaða ibúatölu og
Breiðholt, og þar er búið að
ganga frá þessum hlutum fyrir
löngu.
Andlegt tómarúm
Stefán: Við vorum fyrir
skömmu að tala um skólana og
að hve miklu leyti væri æski-
legt að fá menntun arkítekta,
hönnuða og listamanna yfir-
leitt inni landið. Það var talað
um að þá fyrst gætum við skil-
ið okkur sjálf. Mér finnst aft-
urámóti, að einmitt með því að
fara útfyrir landsteinana fái
menn fyrst tækifæri til að
skoða þetta þjóðfélag okkar i
L.