Samvinnan - 01.02.1977, Side 29

1927
Hagur bænda var góður þetta ár og hið næsta og fram-
kvæmdir allmiklar. Innflutningur Sambandsins á búvélum
og verkfærum var endurskipulagður og aukinn.
Sett var á fót skrifstofa í Hamborg undir stjórn Óla Vil-
hjálmssonar.
Jónas Jónsson hvarf frá stjórn Samvinnuskólans og Sam-
vinnunnar um fjögurra ára skeið til að gegna ráðherra-
embætti, en Þorkell Jóhannesson tók við hvoru tveggja.
1928
Hagur bænda og samvinnuhreyfingarinnar stóð með blóma,
sjóðir efldir og framkvæmdir miklar. Freðkjötssalan jókst
stórum, og voru kaupfélögin hvert af öðru að koma upp
frystihúsum við sláturhús sín. Einnig var nú að hefjast
mj ólkurbúarekstur samvinnufélaga.
Sambandið gekk í Alþjóðasamband samvinnumanna.
1929
Ríkið tók sér einkasölu á áburði og fól Sambandinu áburðar-
söluna.
Sambandið hóf freðkjötssölu í Reykjavík.
Gærurotun lá niðri þriðja árið í röð vegna markaðsástæðna.
1930
Hófst heimskreppan mikla sem mótaði efnahagslíf landsins
í áratug. Sala útflutningsvara tregðaðist og varð verðhrun
á ull og gærum.
Sambandið keypti ullarverksmiðj una Gefjun á Akureyri
og jók starfsemi hennar næstu árin. Mest var þar unninn
lopi, hráefni til heimilisiðnaðar, en einnig voru þar vef-
stólar.
Sigursteinn Magnússon varð framkvæmdastjóri skrifstofu
Sambandsins í Leith í stað Guðmundar Vilhjálmssonar sem
varð forstjóri Eimskipafélags íslands.
Samvinnuiðnaður
Fram til 1930 kvað lítið að verksmiðjuiðnaði á ís-
landi enda óverndaður með öllu. Sambandið rak þá
garnahreinsun og gærurotun sem hvort tveggja er ein-
föld frumvinnsla afurða.
Á kreppuárunum batnaði aðstaða íslensks iðnaðar,
bæði vegna tollverndar og viðskiptaaðstæðna, enda
efldist hann þá verulega. Þar var Sambandið í farar-
broddi, sérstaklega með uppbyggingu Gefjunar og Ið-
unnar sem voru langstærstar í sniðum af iðnfyrirtækj -
um samvinnumanna.
Fyrstu árin þjónaði Gefjun einkum heimilisiðnaði
sveitafólks, en frá 1936 framleiddu báðar verksmiðj-
urnar fullkominn iðnvaming, svo sem fataefni og skó,
fyrir innlendan markað og spöruðu mikinn gjaldeyri
auk þess sem þær juku atvinnu á Akureyri og léttu á
útflutningsmarkaðnum fyrir ull og skinn.
Einnig voru á þessum árum stofnaðar á Akureyri
uiinni verksmiðjur, kaffibætisgerð og sápuverksmiðja
í sameign Sambandsins og KEA og smjörlíkisgerð í eigu
kaupfélagsins eins.
t------------------------------------------------
Umsvif kaupfélaganna
Kaupfélögin voru á þessum árum fyrst og fremst
verslunarfélög, en í tengslum við verslunina, einkum
afurðasöluna, komu upp fyrirtæki eins og sláturhús,
frystihús, mjólkurbú, brauðgerðarhús og kornmyllur;
voru þau tíðast rekin af kaupfélögunum sjálfum.
Einstaka kaupfélög höfðu enn meira umleikis. Ber
þar sér í lagi að nefna Kaupfélag Eyfirðinga. Það var
ekki aðeins fyrst til og umsvifamest allra kaupfélaga
í flestum fyrrnefndum greinum, heldur tók það einnig
upp svínarækt (1928), miðstöðvarlagnir (1929), smjör-
líkisgerð (1930), útgerð flutningaskipa og fiskiskipa
(1934), kjötvinnslu (1934), vátryggingastarfsemi
(1935), lyfsölu (1936), gróðurhúsarekstur og kornyrkju
(1937), kassasmíði (1939), skipasmíði (1940), rekstur
gistihúss (1944) og vélaverkstæðis (1945).
—.— ------------------------------------------)
1931
Kreppan var nú í algleymingi og skuldasöfnun bænda kom
fram á kaupfélögunum og Sambandinu. Varð á ný að grípa
til strangra aðhaldsaðgerða. Sambandið fækkaði starfsliði
og lækkaði laun. Lögð var niður skrifstofan í Hamborg.
Gefjun kom upp saumastofum í Reykjavík og á Akureyri.
Viðskipti sjómanna við kaupfélögin höfðu farið hraðvaxandi
um skeið, og var nú svo komið að Sambandið seldi tíunda
hluta fiskframleiðslu landsmanna, langmest saltfisk.
Nýtt vörugeymsluhús við Reykjavíkurhöfn var tekið í notk-
un og hafin þar fóðurblöndun.
1932
Kaupfélögunum tókst að draga mjög úr vörusölu til félags-
manna sinna svo að skuldir við Sambandið hættu að vaxa,
þrátt fyrir mjög kröpp kjör bænda, og velta Sambandsins
minnkaði um fullan þriðjung frá fyrra ári.
Vegna tollahækkunar og innflutningskvóta í Noregi horfði
þunglega fyrir saltkjötssölu; var því meira kapp lagt á upp-
byggingu frystihúsanna.
Sambandið og Kaupfélag Eyfirðinga stofnuðu saman sápu-
verksmiðjuna Sjöfn og kaffibætisgerðina Freyju.
Sambandið hóf kjötreykingu í Reykjavík, en gærusútun á
Akureyri.
Sambandið tók þátt í stofnun Sölusambands íslenskra fisk-
framleiðenda sem síðan sá um útflutning saltfisks í um-
boði seljenda.
Nýreist verksmiðjuhús Gefjunar á Akureyri 1935. Gefjun var þá orðin
einna stærst í sniðum alira fyrirtækja í íslenskum framleiðsluiðnaði.
25