Andvari - 01.04.1962, Qupperneq 50

ÁSGEIR ÞORSTEINSSON:
ísland á krossgötum 1908
Sá atburður gcrðist 1908 í viðskiptum
Islendinga og Dana, er lengi var í minn-
um hafður sem stórviðburður í stjórn-
málasögunni.
íslendingum var þá boðið upp á viður-
kenningu Danmerkur á því, að ísland
væri frjálst og sjálfstætt land, en slíka
viðurkenningu hafði aldrei fyrr borið á
góma af Dana hálfu síðan Island komst
undir stjórnarforræði þeirra fyrir mörgum
öldum.
Viðurkcnningu þessari var þó hafnað
af alþingi 1909, sakir þeirra skilyrða, er
sett voru um frambúðar samskipti ríkjanna
tveggja. Þetta gerðist á þann hátt, að al-
þingi samþykkti lög, sem fóru stórum
lengra en tilskilið var í því lagauppkasti,
sem íslendingar og Danir höfðu fallizt á
sameiginlega. Var því neitað að staðfesta
lögin.
Nú hefur þessi atburður aðeins sögu-
lega þýðingu, en fyrir tæpum þremur
árum, þegar dagblöð landsins minntust
hans eftir 50 ár, var látið undir höfuð
leggjast að meta gildi lrans fyrir ísland
á raunsæjan hátt, enda eimdi cnn, cftir
hálfrar aldar skeið, eftir af stjórnmálaleg-
um áróðursáhrifum atburðarins á hugi
þeirra manna, sem minntust hans.
Atburðurinn hlaut í daglegu tali á árum
áður viðurnefnið „Uppkastið frá 1908“,
cn var í rauninni uppkast að lögum um
ríkisréttarsamband Danmerkur og Islands,
— í senn frelsis- og sjálfstæðisyfirlýsing
gagnvart íslandi og samningur milli ríkj-
anna.
Það vill nú svo til, að i lok þessa árs,
nánar tiltekið 4. desember 1961, eru rétt
100 ár liðin frá fæðingu þess íslenzks
stjórnmálamanns og þjóðarleiðtoga, sem
hafði forgöngu af íslands hálfu í samn-
ingaviðureigninni við Dani 1908, Hann-
esar Hafsteins, fyrsta ráðherra í ríkisstjórn
á Islandi.
Það er því ekki úr vegi að minnast at-
burðarins ýtarlegar en gert var 1958.
I hópi hinna íslenzku alþingismanna,
er Friðrik 8. kvaddi til viðræðna við
danska ríkisþingmenn með konungsbréfi
í júlí 1907, voru sex aðrir þekktir menn,
fulltrúar beggja stjórnmálaflokkanna, er
alþingi sátu.
Nöfn þeirra eru í stafrófsröð:
Jóhannes Jóhannesson síðar bæjarfógeti
í Rvík, Jón Magnússon síðar ráðherra,
Lárus H. Bjarnason síðar hæstaréttardóm-
ari, Skúli Thoroddsen ritstjóri í Rvík,
Stefán Stefánsson skólameistari á Akur-
eyri og Steingrímur Jónsson síðar bæjar-
fógeti á Akureyri.
Allir eru þcssir menn látnir, og það
mikilvæga hlutverk, sem þeim var falið
að vinna fyrir þjóð sína 1907 og þeir
leystu samvizkusamlega af hendi árið
eftir, væri Jrá illa launað í minningunni,
ef engin hvöt er fundin til þess að skýra
nútíma íslendingum hlutdrægnislaust frá
starfi þeirra og þeim réttarbótum og ár-
angri, sem þeim tókst að tryggja Islandi
til handa með starfi sínu í millilanda-
nefndinni 1908.
Þar sátu á rökstólum 20 menn, 7 íslend-