Andvari - 01.04.1962, Page 54

52
ÁSGEIU ÞORSTEINSSON
ANDVARI
frelsi og sjálfstæði fslands, þótt ekki fylgdi
í kjölfarið samningur um sjálfstjórn eftir
ýtrustu kröfum Þingvallafunda, fyrr og
síðar.
Stund hinnar ýtrustu sjálfstjórnar í
konungssambandi við Dani var enn ekki
komin, eins og kom á daginn eftir sam-
þykkt alþingis 1909 í stjórnarbótarmálinu,
sem enga áheyrn fékk, og aðra tilraun
1912, sem einnig fór út um þúfur. Við-
horfið breyttist fyrst 1918 vegna heims-
styrjaldarinnar.
Afstaða fslendinganna 1908 markaðist
af þeirri forsendu dönsku nefndarmann-
anna, að þeir féllust að vísu á réttarbót
Uppkastsins, en létu þess getið, að þeir
gæfu ekki samþykki sitt fyrir þá sök, „að
þeir fallist á skoðanir íslendinga um hinn
sögulega og ríkislagalega rétt íslands,
heldur af hinu, að þeim sé ljúft að verða
við óskum hinnar íslenzku þjóðar um
þjóðlegt og stjórnlegt sjálfstæði, og að
það sé vilji þeirra að sýna á þennan hátt
virðingu hinnar dönsku þjóðar fýrir þjóð-
ernisréttinum, svo að enginn þurfi það
að óttast á íslandi, að Dönum sé í mun
að þröngva landinu á nokkurn hátt, beint
eða óbeint, undir forræði sitt.“ (Millil.n.
1908, XIV).
Fundir voru haldnir í millilandanefnd-
inni síðari hluta vetrar og vorið 1908, og
lauk á þá leið, sem kunnugt er, að „Upp-
kastið“ var samþykkt af 6 íslendingum
og öllum 13 Dönum, en 1 fslendingur
flutti breytingartillögu og gat ekki fallizt
á Uppkastið óbreytt.
Það er mál lil komið, að Upþkastið sjái
dagsins ljós á ný, og því verður það birt
hér á eftir þessari grein, en samhliða
verður einnig birt tillaga frá 3. apríl 1908,
Sjö-manna tillagan, sem var sameiginlegur
grundvöllur íslenzku nefndarmannanna,
undirrituð af þeim öllum.
Eins og sést við samanburð þessara
tveggja tillagna, Sjö-manna tillögunnar og
Uppkastsins frá minni hluta á alþingi
1909, er allverulegur munur.
Fyrst skal vakin athygli á því, að orðið
,,ríki“ var tekið upp í 1. gr. Uppkastsins
hjá minni hlutanum í stað „lands“, og
auk þess felld niður klausa, „Danmörk
og ísland eru því í ríkjasambandi, er
nefnist veldi Danakonungs“.
Þetta var gert af formælendum Upp-
kastsins, eftir að þeir töldu sig hafa vissu
fyrir því, að þessar breytingar myndu ekki
mæta andstöðu af hálfu Danastjórnar og
ríkisþings, þar sem um form- og orða-
lagsbreytingar einar væri að ræða.
Óbreytt hljóðaði greinin svo frá hendi
millilandanefndarinnar: „ísland er frjálst
og sjálfstætt land, er eigi verður af hcndi
látið. Það er í sambandi við Danmörku
um einn og sama konung og þau mál,
er báðir aðilar hafa orðið ásáttir um að
telja sameiginleg í lögum þessum. Dan-
mörk og ísland eru því í ríkjasambandi,
er nefnist „veldi Danakonungs“ o. s. frv.“
(Millil.n. 1908).
Hin breytta grein er tekin hér til fyrir-
myndar vegna þess, að þótt hún hefði
komið þannig orðuð frá millilandanefnd-
inni, hefði það engu breytt um þann
ágreining, er varð í málinu á alþingi 1909.
Greinin hefur tvenns konar tilgang. í
fyrsta lagi að vera yfirlýsing af hálfu
Danakonungs og Danmerkur um að ís-
land sé frjálst og sjálfstætt konungsríki,
og er það undirstöðumál laganna.
í öðru lagi samningur eða sáttmáli um
samband konungsríkisins fslands og kon-
ungsríkisins Danmerkur.
Fyrsta greinin er því eins í Upjikast-
inu og Sjö-manna tillögunni, því þótt hin
síðari hafi ,,land“ í stað „ríkis“, gildir það
einu, eins og síðar segir.
Að öðru leyti fór Uppkastið skemmra
en Sjö-manna tillagan í þessum atriðum.