Andvari - 01.04.1962, Side 58

56
ÁSGEIR ÞORSTEINSSON
ANUVARI
„Þörfin á stjórnarbótinni var á árun-
um 1867—73 svo óskapleg, en horfur tví-
sýnar. Réttmætar kröfur íslendinga höfðu
á þjóðfundinum 1851 verið barðar niður
og að engu hafðar, og þessu máli ekki
sinnt í mörg ár. Hvern eyri varð að sækja
í gegnum ríkisþing Dana; allar framfarir
landsins tepptar og ekkert gert til neinna
þarfa landinu né þrifa . . . Þess utan, þá
fæ ég ekki séð, svo til fulls, að það hafi
verið annað en bragð (Manövre) . . . að
láta það heita svo, að ísland skyldi vera
óaðskiljanlegur hluti Danaveldis, til þess
að geta náð einhverju hagræði og verða
heyrðir um eitthvað. Jón Sigurðsson hefur
og gert grein fyrir því, hvernig þingin
þá skoðuðu þessi ákvæði, ekki sem inn-
limun, heldur sem neyðarúrræði til þess
að kornast hjá öðru verra og vinna nokkur
réttindi."
Þessi skýring kann að vera sennileg, en
sýnir jafnframt, hversu vonlitlir íslend-
ingar voru í rauninni orðnir 1874, og
reyndar fram yfir 1894, að vilja sam-
þykkja slíkt réttarsamband, heldur en ekki
neitt. Yfirlýsing Stöðulaganna um réttar-
stöðu landsins var í rauninni svo andstæð
hinum margítrekuðu yfirlýsingum Islend-
inga eg kröfum um sögulegan og ríkis-
lagalegan rétt íslands, að það má teljast
eðlilegt, að gerð yrði tilraun til að söðla
alveg um og beita fyrir sig nýjum rök
um til aukins sjálfsforræðis á grundvelli
hins náttúrlega réttar landsins vegna legu
þess, landshátta, þjóðernis, tungu og
menningar.
En til þess að beita fyrir sig slíkum
rökum, þurftu Islendingar að komast í
samningsfæri við Dani, og það færi
áskotnaðist ekki fyrr en 1907, er Friðrik
8. bauð til ráðstefnu íslcnzkra og danskra
þjóðfulltrúa.
Þessi viðburður er því einstæður í sögu
þjóðarinnar, að þá er í fyrsta sinn setzt
að samningsborði til vinsamlegra við-
ræðna og lausnar ágreiningsmála Islands
og Danmerkur og nýjum rökum beitt i
stað hinna sögulegu.
En hvernig voru íslenzku nefndar-
mennirnir þá nestaðir til slíkrar farar?
Hinir sjö nefndarmenn voru í raun-
inni tveir hópar stjórnmálamanna, með
ólik sjónarmið hcima fyrir. En þeir höfðu
sameiginlega umboð alls þingsins. Til
þess að fá raunhæfa lýsingu á aðstæðun-
um, er haldið var til samninga, er rétt
að gefa íslenzka leiðtoganum, Hannesi
Hafstein ráðherra, orðið, en honum sagð-
ist svo frá í þingræðu (Alþt. 1909):
„I fyrsta skjali vor íslenzku nefndar-
mannanna, undirstöðuskjalinu, sem hátt-
virtum meiri hluta (á alþingi 1909) hefur
litizt svo vel á, að hann hefur tekið all-
mikið af því upp í nefndarálit sitt, er ein-
mitt algerlega sneitt hjá því að slá neinu
föstu um uppsegjanleik sameiginlegra
mála. . . . Þetta grundvallarskjal, sem vér
skrifuðum allir undir hinir íslenzku
nefndarmenn sjö saman, sýnir ekki, að
vér höfum haft aðra skoðun þá en nú.
Vér höfuin í engu frá því vikið. . . Kröfð
ust þeir þess, að vér legðum kröfur vorar
fram í frumvarpsformi, og það gerðuro
vér. Sem fulltrúar fyrir alla flokka á ls-
landi töldum vér það skyldu vora að byrj::
með því að taka í frumvarpið hið ýtrasts
sem luafizt hafði verið, þótt vér vissum
lyrirfram, að sumt af því væri ekki þannig
vaxið, að halda bæri því til streitu, ef sam-
komulag ætti að geta náðst. En vér álit-
um rétt að láta ekki sjást gagnvart Dön-
um neinn skoðanamun okkar á milli, er
vcr settum fram almenna uppsegjanleika-
kröfu, — þótt sumir okkar að minnsta
kosti væru benni ósamþykkir. Vér vildum
haga svo samningaumleitununum, að eng-
inn gæti eftir á sagt, að þetta eða hitt
hefði ekki fengizt, af því að þess alls ekki
hefði verið farið á leit eða þá ekki ein-
róma af íslendinga liálfu. Vér vildum