Andvari - 01.04.1962, Page 100

98
KRISTJÁN ELDJÁRN
ANDVARI
og fannst okkur eins og við kæmum inn i
dýrlegar töfrahallir, þegar við fengum
að Ijúka þeim upp“ (bls. 37). Heljar-
slóðarorusta sannar þcssi orð Gröndals
vel, aðeins cru ósköpin og ferlegheitin
enn hrikalegri en í fornaldarsögum og
ævintýraglitið meira en í riddarasögun-
um. Vafalaust væri hægt að sýna úr hvaða
sögum mörg einstök atriði eru. Þannig
minnir upphaf Heljarslóðarorustu á
Heimskringlu, staðaupptalningin mikla í
1. kafla á samskonar upptalningar í
Hauksbók og víðar, líklega einna mest
á Leiðarvísi fyrir pílagríma eftir Nikulás
Bergsson. I Heljarslóðarorustu stendur
t. d.: „Þar er Bretagne, þar var Göngu-
Hrólfur, þar eru konur fagrar", cn í
Leiðarvísi stendur: „Þá er Langasyn,
góð borg, þar er biskupsstóll að Maríu-
kirkju, þar eru konur vænstar." Stefán
Einarsson prófessor, sem ritað hefur
grein um Heljarslóðarorustu, telur, að
flest efnisatriði hafi Gröndal úr Gaungu-
Hrólfssögu. En í raun og veru er fánýtt
að vera að eltast við eitt og eitt efnisatriði
úr hvaða sögu það sé. Þess ber að minn-
ast, að Gröndal hefur haft mjög lítið eða
ekkert íslenzkra bóka við höndina, þegar
hann skrifaði söguna, og notar orðatil-
tæki og efnisatriði fornsagnanna alveg í
belg og biðu, eftir því sem þau komu
upp í minni hans.
IV
En þó að fornaldar- og riddarasögur
séu grunntónninn i Heljarslóðarorustu
er margt óskylt ofið inn í. Mjög víða
skjóta upp kollinum nöfn og atriði úr
klassískum fræðum, nöfn erlendra skálda,
hóka og tímarita og útlenzkuleg orð og
setningar vaða uppi. Þá eru nefndar
íslenzkar bækur og blöð og ekki er
sparað að notfæra sér alþekktar setn-
ingar úr bókmenntum seinni alda, eins
og þegar Blálandskeisari fer með „nú er
ég glaður á góðri stund" eftir séra Hall-
grím Pétursson. Ef vel væri leitað,
er sennilegt, að í Heljarslóðarorustu
mætti hafa veður af flestum þeim bók-
mennta- og vísindagreinum, sem Grön-
dal var kunnugur. En þar glyttir líka í
ýmislegt, sem hann hefur lesið rétt um
það leyti, sem hann skrifaði söguna, t. d.
dagblaðafréttir og annan slíkan sparða-
tíning. Þetta sést bezt í kaflanum um
fyrirburði þá, sem urðu fyrir Heljarslóðar-
orustu. Þar ægir saman fyrirburðum í
fornum stíl, annálskenndum greinum
og klausum eins og þessum: „Þá varð
skóleður svo dýrt að allir menn í Parísar-
borg urðu að ganga berfættir. Þá and-
aðist Yeh hinn grimmi í Kalkútta og iðr-
aðist þess mest, að hann hafði eigi látið
drepa eða pína alla kristna mcnn. Þá
andaðist Alexander Húmboldt í Belgíu,
hann var aldrei við kvennmann kenndur,
þá óðu Tartarar suður í Burma og
brenndu og brældu", o. s. frv. Þetta er
sennilega allt úr blöðum. En auk þess
gætir áhrifa frá umhverfi því, sem Grön-
dal var í í Louvain. Það er nokkurs konar
spegilmynd af drykkjuskaparlífi stúdent-
anna, allt brennivíns- og fylliríistalið í
I Ieljarslóðarorustu. Fátt virðist Gröndal
hafa verið tungutamara um þessar
mundir, og er eftirtektarvert, að jafnan
er talað um brennivínið með virðingu
og vinsemd.
Það er eitt bragð Gröndals í Heljar-
slóðarorustu að nefna skyndilega þekkta
samtímamenn til sögunnar inn í öllum
ósköpunum. 1 fyrirburðakaflanum kemur
t. d. allt í einu: „Þá hló kammerráð fyrir
vestan svo hátt, að hvalir hlupu á land
í Trékyllisvík'1. Þarna hefur Gröndal haft
Kristján kammerráð Magnússon á Skarði
í huga. Veit ég ekki hvernig á því stendur,
en við suma þeirra manna, sem nefndir
eru í sögunni, hefur Gröndal verið upp-
sigað. Mörgum sinnum minnist liann