Andvari - 01.04.1962, Page 105

ANDVARI
UM IIELJARSLÓÐARORUSTU
103
liver ofsalegur galsi, höfundurinn er eins
og ótemja, sem hefur hrist fram af sér
beizlið og fer síðan á þeim gangi, sem
henni bezt líkar. Hann fer um allar jarðir
og alla tima í huganum, sækir samlík-
ingar, orð og tilvitnanir hvert á land sem
er, og skrifar jafnóðum það sem upp
flýtur í huga hans og ræður hending,
hvað fyrst kemur í pcnnann. Heljarslóðar-
orusta er fáránleg saga, höfundurinn
ferðast frjáls og óháður um lönd dag-
drauma sinna.
VI
Eðlilegt er, að manni verði að spyrja,
hvers vegna Gröndal hafi skrifað Heljar-
slóðarorustu. Sjálfur kallar hann hana
skemmtilega uppáfinningu, en hvers
vegna gerði hann þá uppáfinningu?
Gröndal var víst ekki gáskafullur maður,
hversdagslega var hann ekki garnan-
samur, hann var ekki einn af þeim
sem alltaf þurfa að vera að segja brandara.
Og það er vissulega dálítið einkenni-
leg uppáfinning af manni, sem heyrir
sagt frá hryllilegum blóðugum samtíma-
viðburði eins og orustunni við Solferino
að setjast niður samstundis og skrifa
um hana gamansögu. Má raunar segja,
að við kippum okkur ekki upp við að
heyra fréttir af hryðjuverkum stríðsins,
samúð okkar nái ekki langt út fyrir land-
steinana, en þó hygg ég að við munum
spyrja önnur tíðindi fyrr en að Þórbergur
eða einhver annar af húmoristum okkar
hafi gert skopsögu um orustuna við
Stalingrad. Og kaldrifjaður rnaður var
Gröndal ekki, heldur þvert á móti mjög
tilfinninganæmur. Það er því réttmætt
að spyrja til hvaða eiginda í karakter hans
það eigi rót sína að rekja, að hann gerði
söguna af Heljarslóðarorustu.
Gröndal var ekki mikill veruleikans
maður. Hann fór hamförum um alls kon-
ar ímyndaðar veraldir, en í hinum jarð-
neska heimi kunni hann sig ekki og var
í látlausum árekstrum við samtíma sinn.
En því frjálsari var hann í draumórum
sínum. Kjarkmaður var Gröndal ekki.
Hann var svo hræðslugjarn, að hann
þorði varla að ganga einn um Austur-
stræti vegna útigangshrossa, sem þar
voru. Hann hafði ekki hug til að horfast
í augu við veruleikann. í stað þess að
glíma við örðugleikana, flúði hann þá.
Þess vegna var honum helzt til tamt að
grípa til flöskunnar, þegar á móti blés.
Jafnvel félagsskapur hans við Djúnka og
förin til Þýzkalands var flótti frá náms-
örðugleikunum í Höfn, og förin til
Hafnar aftur var flótti frá Djúnka og
kaþólskunni. Það hlýtur að standa í sam-
bandi við þennan eiginleika Gröndals að
hann sneri skelfingafregnunum frá Sol-
ferino upp í skop. Ileljarslóðarorusta er
vitanlega hrein gamansaga cftir sem áður,
en hvötin til þess að hún var skrifuð er
tilhneiging Gröndals til veruleikaflótta.
I stað þess að kynnast veruleikanum
eins og hann er, flytur hann hann upp
á svið hugarburðarins, þar sem hann getur
mótað hann og krvddað eftir geðþótta.
Gröndal lagaði sig ekki eftir veruleikan-
um, heldur lagaði hann í ímyndun sinni
veruleikann eftir sér.
í Heljarslóðarorustu sjáum við þá
Gröndal sem húmorista og óviðjafnan-
legt ólíkindatól, en ef skyggnzt er á bak
við hana, kennir þeirrar skapveilu, sem
mótaði feril hans.
VII
Að lokum skal ég lítillega geta þeirra
þráða, sem liggja frá Heljarslóðarorustu
til nýrri skopbókmennta okkar. Enginn
rnaður hefur haft önnur eins áhrif á
íslenzkan skopstíl og skoptækni og Grön-
dal. Hann uppgötvaði fyrstur manna,
hve frábært hið dauða forrn sálmakveð-
skaparins gamla er fyrir skopkvæðagerð