Andvari - 01.01.1952, Page 32

28
Þorkell Jóhannesson ,
ANDVARI
er þá varð hér á landi í atvinnu- og fjármálum, átti sínar dýpstu
rætur að rekja til stjórnarfars, er í fyrstu mótaðist af harðvítugri
keppni konungsvaldsins til þess að styrkja aðstöðu sína með fjár-
afla og sívaxandi afskiptum og áhrifum urn málefni þegnanna,
þar sem það neytti aðstöðu sinnar til þess að tryggja sér hlut ljóns-
ins, hvar sem málum þurfti að miðla milli þjóðfélagsstétta og
einstaklinga, þangað til fullu einveldi var náð.
Svo sem kunnugt er, var landstjóm hér svo fariÖ fram að
siÖskiptum, að konungar landsins og umboðsmenn þeirra höfðu
lítil afskipti af innanlandsmálum. Höfuðviðfangsefni þeirra var
að gæta þess, að skattar og gjöld til konungs væri af höndum
innt, svo sem lög og fom venja stóð til, og skipa málum manna,
sem svo voru vaxin, að eigi varð til lykta ráðið með öðrum hætti
en að konungsboð eða úrskurður hans kæmi til. Þrátt fyrir er-
lend yfirráð var þjóðin tiltölulega frjáls og óháð um flest sín
efni, enda átti hún um langa hríð á 15. öld og fram undir sið-
skipti fremur greið og hagstæð viðskipti við aðrar þjóðir, Þjóð-
verja og Englendinga, bjó við sæmilegan efnahag, stundaði at-
vinnuvegi sína af dugnaði og var í engu eftirbátur annarra þjóða
í verklegri menningu né andlegri, þótt í ýmsu væri hún öðmm
þjóðum frábrugðin, svo sem eðli landsins og upplag og þróun
sjálfrar hennar krafði. Þótt hér færi stundum ekki allt frarn með
þeim hætti, sem konungi eða mönnum hans, eða jafnvel lands-
mönnum sjálfum líkaði bezt, einkum í siglingu og viðskiptum
Þjóðverja og Englendinga, er gerðu sig hér nokkuð heimakomna,
fengu þeir lítið að gert. Konungamir voru á þessum tímum í
rauninni valdalitlir heima fyrir auk heldur og urðu að aka segl-
um eftir vindi í sífelldri togstreitu við rótgróið og tortryggið höfð-
ingjavald og ágengt og sívaxandi kirkjuvald. Tekjur konungs voru
tiltölulega litlar og fjáröflun til ríkisþarfa þröngar skorður settar
vegna sérhagsmuna og einkaréttinda aðals og klerkdóms. Ríkis-
valdið var því lítils megnugt til fjárfrekra framkvæmda og um-
svifa, enda fór svo jafnan, er mikils þurfti við, svo sem til land-
varna eða hernaðar, að leita varð til aðalsins og kirkjunnar um