Fálkinn - 18.12.1942, Blaðsíða 38

Die Fledermaus.
Frh. af bls. 31.
Dáðir forviða Falke og Eisenstein á
]jví að hittast á þessum stað. Og
nú kemur dr. Blind til þess að tala
máli skjólstæðings síns, o£ Eisen-
slein fær tækifæri til að hella sjei
.vfir iiann á nýjar- leik og fleygi'-
nonum út öðru sinni, en tekur um
leið af honum höfuðfatið, yfirfrakk-
/,nn og gleraugun, kemur inn aftur
í gerfi Blinds og hygst að yfirheyra
manninn, sem fangelsaður hefir ver-
ið í hans stað.
En rjett í ,því að Álfred er leidd-
ur inn 1 skrífstofuna, kemur itosa-
lind og ætlar nú heldur en ekki að
klekkja á bónda sinum. Þykist hún
standa vel að vígi, því að hún er
með úrið hans. En nú kemst alt í
uppnám. Þau Alfred og Rosalind
ráðast fyrst að hinum dulhúna Eis-
enstein, sem þau halda að sje dr.
Blind. En þegar Eisenstein heyrir
um heimsókn Alfreds til frúarinnai,
jjrífur hann af sjer höfuðfatið og
gleraugun og eys úr skálum rjett-
látrar reiði sinnar yfir frúna. En
hún lætur sjer ’ fátt um finnast og
hregður honum um lauslæti og svik
við sig. Bundinn er endir á rifrildi
hjónanna með þvi, að dr. Falke
kemur á skrifstofuna og ineð hon-
um alt fólkið, sem verið hafði í
veislu rússneska prinsins. Falke
greiðir úr öllum misskiiningi og
skýrir frá þvi, að alt sje þetta
heimskuleg hrella, sem hann sje
höfundur að, og átt hafi að vera
liefnd á Eisenstein, fyrir grikkinn,
sem hann hefði gert sjer. Hefði
prinsinum verið kunnugt um fyrir-
ætlun hans og fallist á hana. Eisen-
stein lætur sjer þessi málalok vel
líka. Hann er sannfærður um sak-
leysi konu sinnar og faðinar liana
að sjer með mikilli blíðu og hún
tekur þvi undur þýðlega. Taka menn
nú gieði sína aftur og er borið fram
freyðandi kampavín. Lýkur leikn-
um svo með glaðværð og glasa-
glaniri, og skyldi enginn trúa því,
að þetta sje um miðjan morgun og
i — „tugthúsinu“.
Athugasemd.
Það er næsta líklegt að ekki beri
nákvæmlega saman þessu textaágripi
og „Leðurhlökunni" eins og hún
kann að koma fyrir sjónir á okkar
leiksviði nú um jólin. Til eru nú
orðið margár útgáfur af „Leður-
blökunni" og ekki allar samhljóða,
og hún er húin á leiksviðið á ýmsan
hátt. T. d. hefir hún verið sýnd sem
„Grand Opera“ á Metropolitan i
New York og víðar í borguin vestra,
en sem óperetta í London og við-
ast' hvar á Þýskalandi. Annars er
hin upphaflega merking óperettu-
heitisins aðeins: lítil eða stutt ó-
pera, þó að nú sje í ]iað lögð aðal-
lega merkingin gaman-6pera.
En livað sem öllu þessu liður, þá
cr aðal-þráðurinn samhljóða í öllum
útgáfum þó að aukaatriðunum sje
snúið á ýmsa vegu.
Hjer er stuðst við vandaða am-
eríska textaútgáfu.
Th. A.
Hefðarfrú og dýrlingur
Frh. af bts. 15.
um við dóm guðs yfir mönnunum,
hæði í það sinn og oftar. Vafalaust
hefir henni orðið þetta á, þegar
hún sendi brjef frá Rómaborg heim
til Svíþjóðar með opinberun, sem
átti inni að lialda hvorki meira nje
minna en fullkomna uppreistaráætl-
un gegn Svíakonungi, Magnúsi Ei-
ríkssyni, en sænsku stórmennirnir,
þ. e. a. s. þjóðfjelagsstjett Birgittu
Birgisdóttir, hötuðu þennan konung
af einlægni og heilum hug. En opin-
berun Jjessi er þrungin hinum
ruddalegusu meiðyrðum í garð hirts
óliamingjusama konungs, enda urðu
stórmennirnir innan , skamms til
þess að setja hann af konungsstóli.
Iíftirmaður hans í konungsembætt-
inu, Albrekt frá Mecklenburg, varð
þó fyrir ennjjá heiftúðlegri árásum
af hálfu frú Birgittu. f einni opin-
beran sinni talar hún um Albrekt
sem „son eiturormsins, fæddan af
ormlegum föður og órmlegri, eitur-
fullri móður“.
Ekki taldi ]jó Birgitta hlutverk
sitt einungis í þvi fólgið að halda
reiðilestra yfr valdamönnum þessa
heims. Aftur á móti dugði ekki
heldur fyrir brúði Krists að sökkva
sjer niður, sæl og dáðlaus, í rósemd
og sætleika samneytisins við guð,
heldur varð hún umfram alt að
vinna. Stærsta og erfiðasta hlutverk
lífs síns fjekk hún, er Kristur birtist
henni og skipaði lienni að grund-
valla nýtt klauslur samkvæmt þeirri
reglu, seni hann las fyrir sjálfur.
í Sviþjóð var lnin þegar orðin það
áhrifamikil, að hún gæti auðveld-
lega fengið bæði konunginn og stór-
mennin til að fallast á fyrirætl-
anir sínar, og konungshjónin gáfu
mjög riflegar gjafir til hins fyrir-
liugaða klausturs. Birgitta hefir aug-
sýnilega strax byrjað á framkvæmd-
unum, en orðið að fresta þeim fyrst
um sinn, af því að einhverju mikil-
vægu skilyrði hafi verið ófullnægt.
Hana vantar nefnilega staðfestingu
páfans á hinni nýju reglu, og hún
fjekst ekki, enda þótt Birgitta sendi
sierstakan boðbera til hins Heilaga
Föður. En fyrst sendimaður hennar
gat ekki fengið neitt framkvæmt i
málinu, lagði lnin sjálf út í píla-
gríinsferð til Rómaborgar árið 1349,
í þeirri von, að geta framkvæmt
hugsjónir sínar, sem hún áleit að
væru sjer innblásnar af guði. En
hún fór ekki ein.Til vonar og vara
fylgdi henni liinn lærði skriftafað-
ir hennar, Petrus Olavi frá Skenn-
inge, en hinn skriftafaðirinn Pet-
rus frá Alvastra, sótti hana heim i
Rómaborg, þar serii hún átti eftir
að dvelja í rúmlega tuttugu ár.
Þessir tveir hafa, að lienni látinni,
samið æfisögu hinnar merku konu
í bók, sem lilaut nafnið „Vita
Sanctæ Birgitlæ“. En meistari Matt-
hías, frægasti skriftafaðir hennar,
dó árið 1350, sama árið og svarti-
dauði geisaði sein verst í Svíþjóð.
Það hefir aldrei verið með fullu
skýrt, hvernig á því stóð, að Bir-
gitta leitaði til Rómaborgar en ekki
til Avignon, ]>ar sem páfinn átti þó
heima, þegar lnin ætlaði sjer að fá
staðfestingu hans á liinni nýju
klausturreglu, en af frásögnum
skriftafeðra liennar má ráða, að hún
áleit sig hafa fengið skipun Krists
sjálfs um að fara til Rómaborgar og
bíða þar, þangað til hún hefði sjeð
páfann og keisarann hittast í Róma-
borg og eins að vinna sjálf að því
að svo yrði. Fyrir Birgittu eins og
fyrir mörgum öðrum trúræknuni
mönnum í þá tíð, var það ekki nema
sjálfsagt, að hinn Heilagi Faðir
byggi í Rómaborg, sem umfram all-
ar borgir heims væri helguð um alla
eilífð af því blóði, er píslarvottar
kristindómsins höfðu fórnað guði
til dýrðar. Líklegt er að hún hafi
húist við því, að páfinn mundi
snúa aftur þangað þegar árið eftir,
1350, sem var fagnaðarár heilagrar
kirkju, en þá söfnuðust saman til
liinnar helgu borgar stórir hópar
pílagríma úr öllum löndum kristin-
dómsins. En Bij-gitta varð fyrir
vonbrigðum. Árum saman varð hún
að bíða, stundum lifði hún ásamt
fylgdarliði sínu í dýpstu fátækt, þó
að hún væri ein auðugasta kona
Svíþjóðar á þeim tímum, oft varð
lnin að þola háðsyrði og fjandsemi,
en aldrei efaðist hún um rjeltmæti
hlutverks ])ess, sem hún áleit að
væri lienni gefið af guði. Birgitta
átti sannarlega þá trú, sem kann að
vinna bug á öllum örðugleikum, og
luin þurfti líka í fylsta máta á þeirri
trú að lialda. Lengi vel virtist það
vera algerlega vonlaust fyrirtæki
að reyna að útvega staðfestingu
páfans á nýrri klausturreglu, þegar
af þeirri ástæðu, að ekki voru þá
fleiri klausturreglur leyfilegar en
fjórar, nefnilega reglnr þeirra Basilí-
usar, Ágústínusar, Benediktusar og
Fransiskusar, og svo hafði verið
ástatt í rúmlega hundrað ár. Allar
nýjar klausturstofnanir varð að inn-
lima í einhverja af þessum fjórum
eldri reglum. Annar erfiðleiki, og
síst minni en hinn, var hugmynd
Birgittu um að stofna samklaustur
kvenna og karla, eða öllu lieldur
tviklaustur með fullkomlega aðskild-
um sjerbygginguin lianda konum og
körlum, þar sem hvort kynið um
sig liefði ákveðið hlutverk að vinna
fyrir heildina. Stjórnandi tvíklaust-
ursins ætli að vera kona, abbadís
nunnuklausturs, en hún ætti að njóta
aðstoðar eins munks „priorsins“ í
hinu hliðstæða karlmannaklaustri í
málum, sem kæmu því við. En jjess-
liáttar fyrirkomulag var að sjálf-
sögðu alveg frábrugðið skoðunum
miðaldamanna á stöðu konunnar í
þjóðfjelaginu og þótti algerlega ó-
sæmilegt, en frú Birgitta var nú
ekki til einskis hin tiginborna dóttir
sænsks stórmanns, og þar að auki
hin valdmikla húsfreyja á bæ ann-
ars stórmennis um margra ára skeið,
en slík kona hafði frá fornu fari alt
aðra og sjálfstæðari afstöðu í nor-
rænum löndum en í suðlægari hlut-
uin Evrópu, jafnvel á miðöldunum.
Það var von, að hugsunarháttur
liinnar norrænu hefðarkonu væri
ákaflega hneykslandi i augura þeirra
manna, sem vanir voru að líta á
konuna, sem eitt argasta verkfæri
djöfulsins til að koma frómleika
karlmanna fyrir kattarnef. En frú
Birgitta ljet sjer ekki detta i hug
að gefast upp. 1 hinni frægu Iýsingu
Heidenstams á pílagrímsferð Bir-
gittu til Rómaborgar, lætur höfund-
urinn liana segja viðvíkjandi þessu
við skriftaföður sinn: „Enda þótt
þú og allir aðrir karlmenn í landinu
hrópuðu nei við, þá skal samt verða
eins og jeg hef fyrirskipað". í meira
en tuttugu ár dvaldi Birgitta í Róma-
borg og vann að málefni sínu af
hinni mestu þrautseigju. Meðal ann-
ars sendi hún páfanum i Avignon
JÓLABLAÐ FÁLKANS 1942
brjef með skipun Krists um, að
hinn Heilagi Faðir ætti að snúa
aftur til borgar píslarvottanna, og
loksins, þann 1(5. október 13(17, hjelt
þáverandi páfi, Urban V., innreið
sína í Rómaborg. Árið eftir kom
jafnvel keisarinn þangað, og þá
skeði það, að keisarinn, sem trúr
sonur hinnar heilögu kirkju leiddi
liest hins Heilaga fÖður, einu sinni
þegar yfirmaður kirkjunnar reið frá
Sankt Angelo kastala til Pjeturs-
kirkjunnar,
Birgitta vann af kappi að þvi að
fá staðfestingu páfans á klaustur-
reglu sinni, sem hún vildi kalla
„Regula San Salvatoris“ — reglu
hins Heilaga Frelsara — af því að
frelsarinn liafði sjálfur skipað fyr-
ir um hina nýju klausturstofnun.
En hún varð enn fyrir vonbrigð-
um. Páfinn vildi að vísu gjarnan
lcyfa henni að grundvalla klaustur
— en aðeins samkvæmt reglu hins
heilaga Ágústinusar. f þrjú ár, eða
allan þann tíma, sem páfinn var
kyrr í Rómaborg, lijeldu samningar
áfram, án þess þó að páfinn vildi
fallast á klausturreglu hins Heilaga
Frelsara. En Birgitta, „konungs-
frænkan frá Næríki“, eins og hún
virðist hafa látið kalla sig í Róma-
borg, gafst þó ekki upp. Þegar páf-
inii, eftir þriggja ára dvöl i hinni
helgu borg, sneri aftur til Avignon,
fylgdi hún honum alla leið að Monte
Fiascone og gerði örvæntingarfull-
ar tilraunir til að ná samþykki hans,
en árangurslaust. Loksins þann 5.
ágúst 1370, veitti páfinn lienni leyfi
til að stofna tvö klaustur, eitt fyrir
konur og annað fyrir karlmenn —
en aðeins samkvæmt reglu hins
heilaga Ágústínusar. En ]>etta var
alls ekki í samræmi við klaustur-"
hugmynd hennar. Birgitta liafði þó
verið það bjartsýn, að lnin var þeg-
ar árið áður, 1369, búin að senda
einn vina sinna lieim til Svíþjóðar
til að byrja á framkvæmd klaustur-
byggingarinnar. Þó að Birgitlu
liefði ennþá einu sinni mishepnasl,
virist hún samt ekki liafa efast um
hina heilögu skyldu sína að ljúka
við það hlutverk, sem drottinn hafði
gefið henni, að leiða stofnun hinn-
ar nýju klausturreglu til farsælla
lykta. En það varð henni ekki auð-
ið meðan liún var sjálf á lífi.
Þegar Birgitta var komin nálægl
sjötugsaldri lagði hún út í nýja píla-
grímsferð, í þetta sinn til hins
Heilaga Lands, en þar lieimsótti
hún marga þá staði, sem koma við
sögu frelsarans. Skömmu eftir komu
sin til Rómaborgar Ijest frú Bir-
gitta Birgisdóttir í júlímánuði 1373.
Sama ár var lik hennar flutt áleiðis
til heimalandsins. En það var ekki
fyrr en ári seinna, að hinar jarðn-
esku leifar þessarar merku konu
voru komnar heim til átthaga hennar
og voru grafsettar í Vadstena, þar
sem klausturhús hennar voru enn
i smíðum.
Áður en Birgitta dó, liafði hún
falið einni dóttur sinni, frú Kárin,
að vinna áfram að stofnun hinnar
nýju klausturreglu samkvæmt fyr-
ij-mælum hennar. Og Karin gat
loksins komið þvi til leiðar, að
páfinn, Urban VI., samþykti „reglu
hins Heilaga Frelsara“, árið 1378,
að vísu innlimaða í reglu Ágústinus-
ar að formi til, en i öllum aðalat-
riðum samkvæmt vilja Birgittu.
Þegar lík Birgittu Birgisdóttir
fluttist til heimalandsins, var hún
víðfræg orðin fyrir heilagt liferni,
Frh. á bls. 34.