Fálkinn - 31.05.1961, Blaðsíða 10

Skúlí Skúiason, fyrrverandi ritstjóri FÁLKANS:
TVEIR NOREGSKO
Fyrir tæpum 700 árum urðu stórtíð-
indi í sögu íslands. Þjóðin gekk Noregs-
konungi á hönd og gerði Gamla sátt-
mála við Hákon konung gamla, sem að
vísu ekki varð eins gamall og ætla
mætti af viðurnefninu, því að hann dó
í herferð gegn Alexander Skotakonungi
árið 1263, aðeins 59 ára. En „gamli“ var
hann nefndur til aðgreiningar frá Há-
koni syni sínum, sem hann hafði gefið
konungsnafn árið 1240, en dó fjórum
árum á undan honum, svo að Magnús,
næstelzti sonur Hákonar gamla erfði
ríkið og var kallaður lagabætir. Kemur
hann mikið við íslenzka lagasetningu.
Tveir synir hans, Eiríkur og Hákon,
réðu ríkjum eftir hann í tæp fjörutíu
ár, til 1319, en þá dó út karlleggur kon-
ungsættar Sverris og Haralds hárfagra.
En Ingibjörg sonardóttir Magnúsar laga.
bætis giftist Eiríki Fólkungahertoga
hinum sænska og Magnús sonur þeirra
varð síðar konungur í Noregi, en fól
Hákoni VI. syni sínum konungsvaldið
Ólafur konungur V. varð konungur
1957. Á myndinni sést konungurinn
og Haraldur krónprins yfirgefa dóm-
kirkjua í Þrándheimi eftir að bless-
un hafði verið lýst yfir starf kon-
ungs fyrir land og þjóð.
að nokkru leyti 1355, og stýrði hann
ríkinu til dauðadags, haustið 1380. Há-
kon VI. kvæntist Margarete Valdimars-
dóttur Danaprinsessu og af því hjóna-
bandi hlutust hin stjórnarfarslegu
te’ngsl Dana og Norðmanna. Árið 1370
eignuðust þau ríkiserfingjann Ólaf, sem
Margarethe lét taka til konungs í Dan-
mörku árið 1375, en Noregskonungur
varð hann við lát föður síns, fimm ár-
um síðar, en raunverulega stjórnaði
Margarethe báðum ríkjunum. Ólafur
konungur IV. dó 1387. Síðan varð langt
hlé á því vinsæla konungsnafni: 570 ár.
— ísland hefur þannig haft fjóra al-
norska konunga og þrjá af Fólkunga-
ætt áður en hin danska konungsætt
settist í hásætið. — Undir dönskum
konungum voru Norðmenn síðan í
meira en 400 ár og undir sænskum í
nær 100 ár, en við íslendingar héldum
konungssambandi við Dani í meira en
hálfa sjöttu öld. Tuttugasta öldin hefur
gefið Noregi innlendan konung á ný, og
íslandi stjórnarfyrirkomulag, sem svip-
ar til þess, sem í fyrstu var ætlast með
stofnun Alþingis.
Þegar sambandsslitin urðu milli Nor-
egs og Svíþjóðar vorið 1905, voru marg-
ir þeirrar skoðunar, að Noregur mundi
verða lýðveldi. Noregur átti enga syni,
sem ætternis vegna gátu gert tilkall til
ríkis, lagalega eða siðferðislega, og
Norðmenn voru taldir róttæk þjóð,
stjórnarskrá þeirra var frjálslegri en
annarra norðurlandaþjóða og sambúðin
við Dani og Svía hafði stundum ekki
verið sem bezt til þess fallin að auka
dálæti á konungum. Ýmsir talsmenn
lýðveldisins, þjóðfræg skáld og andans
höfðingjar, mæltu eindregið með lýð-
veldisstjórn.
En svo rík voru áhrif sögunnar að
Norðmenn aðhylltust mjög einhuga
konungsstjórnina þegar á átti að herða.
Ég hef heyrt mæta Norðmenn segja, að
það hafi öllum öðrum fremur verið
Snorri Sturluson, sem réði úrslitum at-
kvæðagreiðslunnar um konungsdæmi
1905, og svo mikið er víst að hann hefur
öðrum fremur haldið lifandi endur-
minningunni um hina fornu Haralda,
Ólafa og Hákona, svo að ljómi stafar af
þeim enn í meðvitund hvers þjóðræk-
ins norsks manns. Noregs konunga sög-
ur sagnritarans í Reykholti urðu norskri
þjóðernismeðvitund sá orkugjafi, sem
þeir búa að enn í dag.
Á yfirborðinu var það utanríkismála-
deila, sem olli skilnað Norðmanna og
Svía. En í rauninni voru Norðmenn
orðnir leiðir á sambúðinni. Þeir stóðu
út á við í skugga Svía. En allan síðari

■

& :
-v
■