Fálkinn - 31.05.1961, Blaðsíða 18

Sigurður Nordal, prófessor:
UM NORBMENN
I.
Ætti ég með einu orði að lýsa Norðmönnum, eins og þeir
hafa komið mér fyrir sjónir, mundi ég vilja kalla þá vor-
þjóð. Þau tvö skáld þeirra, sem mest hafa mótað þjóðlíf
þeirra á síðustu öld, hafa bæði skilið þetta og stuðlað að
því að glæða það. Henrik Wergeland kvað:
Ung má verden endnu være,
slegtens sagas lange lære
endnu kun dens vuggesange
og dens barndoms eventyr.
og Björnstjerne Björnson sagði:
Jeg vælger mig April,
i den det gamle falder,
i den det ny faar fæste.
Det volder lidt rabalder,
dog fred er ej det bedste,
men at man noget vil.
Ég ætla í sem fæstum orðum að nefna nokkur dæmi þess,
í hverju mér hefur fundizt þessi vorhugur, gróandi æsku-
þróttur þjóðarinnar, vera fólginn. Um leið ætti að einhverju
leyti að skýrast, hvernig á honum stendur.
II.
Saga Norðmanna á 19. öld hefur borið svip æskunnar,
framsóknar dugandi unglings, sem allt í einu gerir sér grein
fyrir kröftum þeim, sem í honum búa, og neytir .þeirra út
í æsar. Það var engu líkara en þjóðin risi upp um 1814, hvíld
og endurnærð af margra ára svefnmóki, eins og kolbítur
úr öskustó, og sækti fram með fágætri orku og árangri á
öllum sviðum athafna og menningar. Samt má vitanlega sjá
margvíslegan aðdraganda þeirrar viðreisnar á undanförnum
öldum, ef betur er að gætt. En tækifærin voru minni, meðan
Noregur var hjálenda. Mikið af hæfileikum hefur farið for-
görðum vegna þess, að skilyrði menntunar og þroska skorti
Myndin hér að neðan er af háskólanum í Osló, en við hlið
hennar eru skáldið Björnstjerne Björnson og Karólína
kona hans á heimili þeirra í Aulestad.
í landinu sjálfu. Þeir, sem brutust áfram og náðu mestum
frama, eins og Tordenskjold og Holberg, urðu að leita sér
starfssviðs annars staðar, og afrek þeirra urðu föðurlandi
þeirra ekki að eðlilegri frægð né notum. Það gefur að skilja,
að ekkert hefur komið fram hjá norsku þjóðinni á 19. öld,
sem bjó ekki í henni áður. Munurinn er sá, að tápinu og
gáfunum voru smám saman sett stærri takmörk, opnaðar
fleiri brautir, betur að þeim hlúð og búið, og þeim var nú
beitt í þágu eigins lands. Hér er hvorki rúm né þörf á að
telja fram allt það, sem þessi fámenna þjóð hefur afrekað
frá 1814. Hún var þá ekki nema ein milljón að tölu og í
höfuðstaðnum, Kristianíu, voru 11.000 íbúar. Öll verkleg
og andleg menning bar þess merki, að landið hafði lotið
erlendu valdi í hálfa fimmtu öld, ekki verið annað en sel
frá höfuðbóli. Síðan hafa Norðmenn rutt sér til rúms sem
fyllilega sjálfstæð þjóð, jafnokar hinna norrænu þjóðanna á
flestum sviðum, en á sumum komizt feti framar. Þeir hafa
að tiltölu við fólksfjölda orðið mesta siglingaþjóð veraldar-
innar, sýnt þar furðulegt framtak, sem fáir vita um til hlítar.
C. J. Hambro sagði mér einu sinni, að þegar hann kom til
Kaliforníu, hefði það komið sér alveg á óvart að fá vitneskju
um, að mestallar strandferðir við vesturströnd Ameríku
væru í höndum Norðmanna. Þarna væru menn á siglingu
árum saman án þess að koma heim til Noregs. Þá hafa Norð-
menn komið upp stórfelldum iðnaði og orkuverum og hag-
nýtt sér auðsuppsprettur landsins, sem að ýmsu leyti er hart
og naumgjöfult, með hugkvæmni og atorku í senn. í bók-
menntum og listum hafa þeir orðið ein af forystuþjóðum
heimsins síðustu hundrað árin, og er því til sönnunar nóg
að nefna fáein nöfn: Henrik Ibsen, Björnstjerne Björnson,
Knut Hamsun, Sigrid Unset, Edvard Grieg, Edvard Munch
og Gustav Vigeland. í flestum greinum vísinda hafa þeir
átt menn, sem markað hafa spor og of langt yrði upp að
telja. Háskólinn í Osló, sem tók til starfa 1813 með einum
sex kennurum, er nú tvímælalaust einn af bezt skipuðu há-
skólum Norðurlanda. Landkönnuðir eins og Fridtjov Nansen
og Roald Amundsen, sem sameinað hafa persónulegt þrek
og áræði og vísindalegan áhuga og hæfileika, hafa borið hróð-