Fálkinn - 02.08.1961, Blaðsíða 10

Þorsteinn frá Hamri skrifar þessa gretn um
dry’kkjuveizfúr og drykkjusi&i íslendinga
tii forna
Snorri Sturluson segir í Eddu um
Ása-Óðin: „Enga vist þarf hann: vín
er honum bæði drykkr ok matr.“ Og
drykkjan var í miklum hávegum höfð
í heiðnum sið; við brullaup, erfi, blót-
veizlur og aðra mannfagnaði sulgu
menn mjöðinn; og eftir dauðann drukku
Einherjar öl at Óðins.
Þeir vitnisburðir eru miklir og marg-
víslegir sem sögur vorar gefa um
drykkjuskap fornmanna, þótt í því til-
liti hljóti að vera minnisstæðastur sá
mikli gleðimaður um drykkjur og
manndráp og eitt mesta skáld íslend-
inga og beztur kunníngi að fornu og
nýju, Egill á Borg; væri þó ekki sann-
gjarnt að segja að hann hafi stundað
drykkjur af siðfágun eða samkvæmis-
þokka. Allir kannast við ummæli
Skallagríms um Egil þrevetran: Þú
kannt ekki fyrir þér at vera í fjölmenni,
þar er drykkjur eru miklar, er þú þykk-
ir ekki góðr viðskiptis, at þú sér ódrukk-
inn. — Og skipti Egils og Ármóðs í
Vermalandsferð, er hann kvað sína
þekktustu drykkjuvísu:
Drekkum ór, þótt Ekkils
eykríðr beri tíðum
horna sund at hendi,
hvert full, bragar ulli.
Leifik vætr, þótt Laufa
leik stærir mér færi,
hrosta tjarnar horni,
horn til dags at morni.
Um Jómsvíkinga segir í Flateyjarbók:
„drekka þeir Jómsvíkingar ákafliga hit
fyrsta kveld, ok fær á þá mjök, og þat
sama finnr Sveinn konimgr, at þeir ger-
ast nær allir ölóðir með þeim hætti, at
þeir váru allir svá málgir ok kátir ok
þykkir litit fyrir at mæla þat, er þeir
vildu gjarna ómælt hafa, ef þeir væri
ódrukknir“. Af slíku smáræði er nóg að
taka, svo ekki sé nú minnzt á aðfarir á
borð við þær sem lýst er t. d. í Bárðar
sögu Snæfellsáss, þar sem vart er um
mennskar verur að ræða.
Og vín eða mjöður var algeingt tákn
í skáldskap; kona var kennd til víns':
mjöð-Nanna; og skáldskapurinn sjálfur
var dverga-mjöður, Suttúngamjöður, Óð-
insmjöður. Það er ekki lángt síðan
þetta var iðkað í kveðskap hjá okkur,
og kemur vafalaust fyrir ennþá.
Drykkur fornmanna á Norðurlöndum
hefur vafalaust verið misjafn að gæð-
um og styrkleika, en talið er að áfeing-
ismagnið hafi verið fremur lítið, þann-
ig að ekki var mikil hætta á ölæði
nema drykkjur væru óvenju stórar.
Slíkra drykkja virðast menn hafa neytt
hér allt fram á Sturlúngaöld og leing-
ur. í veizlunni frægu á Reykjahólum
1110, þar sem drykkja var mikil og
boðsmenn gerðu gys að Þórði í Vatns-
firði sem kunnugt er af Þorgils sögu
og Hafliða, hefur því varla verið sterk-
ara öl en tíðkaðist meðal víkinga 2—300
árum fyrr, og sama mun að segja um
veizlur næstu 200 árin. Hins vegar
hefst neyzla sterkra drykkja fyrr á
Norðurlöndum, eða fljótlega uppúr
því er menn lærðu að eima vínanda á
12. öld, og hófst þá hin mesta brenni-
vínsöld, þótt hún næði ekki hingað.
Það var því sennilega eitthvað kjarn-
gott sem þeir Þórður kakali, Snorri
Sturluson og aðrir Sturlúngaaldarhöfð-
ingjar þömbuðu við hirð Hákonar
fúla:
Þiggja kná með gulli glöð
gotna ferð að ræsi mjöð.
Drekka lætur hann sveit að sín
silfri skeinkt hið fagra vín,
kvað Snorri. Á dögum Sverris konúngs
fyrir aldamót 1200 hófu Þjóðverjar mik-
inn innflutníng víns til Björgvinjar og
seldu ekki dýrara en mungát það sem
áður tíðkaðist, og varð mikið svall með
óeirðum í bænum. Þá hélt Sverrir sína
frægu bindindisræðu, sem oft er í vitn-
að, en ræður Sverris þykja einstaklega
merkar.
Sterku drykkirnir munu hins vegar
ekki hafa flutzt til íslands fyrr en
nokkru eftir að það var komið undir
konung, eða líklega ekki fyrr en skömmu
fyrir 1400. Til gamans má geta þess að
um svipað leyti eða skömmu síðar er
einhver óþekktur listamaður að vinna að
Teiknibókinni alkunnu, sem nú er í
Árnasafni. Þar er meðal annars mynd
af ölteiti þriggja manna, en Óvinurinn
situr útvið vegg og fylgist rólegur og
vongóður með öllu saman. Yfir mynd-
inni er skráð: Da mihi bibere (gef mér
að drekka)), drekki hver öðrum til, ver
heill þú, ég vilda hér væri nú. En skrift-
in þessi er verk einhvers ölkærs náunga
á 17. öld.
Frá þessum tímum eru heimildir fá-
tæklegar um flest mál, en víst er að
drykkjuskapur komst þegar á hátt stig
meðal ríkra og snauðra. Torfi í Klofa
er sagður hafa drukkið sig dauðan eft-
ir aldamótin 1500. 1570 deyr Greipur
prestur Loftsson af drykkjuskap. Ein
hver mesti virðíngamaður þeirrar aldar
hérlendis, Eggert Hannesson lögmaður
skilur þann vitnisburð eftir á skjölum
sínum, að þar er tekið fram ef hann
hefur skrifað uppá ófullur. Hann dó í
Hamborg og var talið ,,að hann hefði
úr drykkjuskap dáið“. „Það varð enn
til tíðinda á þeim misserum að Hallur
Magnússon skáld dó af brennivíns-
drykkju“ (1601).
★
Á 17. öld færist drykkjuskapur ís-
lendínga mjög í aukana, og veldur ein-
okun Dana þar ekki minnstu um. Það
var ákveðinn þáttur í nýlendurekstrin-
um að ausa inní landið miklu og ódýru
brennivíni samtímis því að sjaldnast
feingu menn af nauðsynjavörum nema
illt og lítið. Hin ógurlegu kjör almenn-
íngs í þennan tíma juku á þá fróun ís-
lenzks almúga sem hann öðlaðist í hylli
brennivínsins. Virðíngamenn höfðu
girnilegar fyrirmyndir í veizluhöldum
og brennivínshneykslum: kóngana og
aðra burgeisa í Danmörku. Það er mjög
áberandi á þessum tímum að menn
deyi af drykkjuskap. Menn höfðu vond
klæði, illt viðurværi og harðneskju í
vinnuháttum, svo eðlilegt má þykja að
óminniselfan drekki þeim stundinni
fyrr af þeim sökum.
Hér skal nú sýnd fróðleg skrá sam-
kvæmt annálum og öðrum heimildum.
1605. Dó Jón lögmaður Jónsson á
Bessastöðum í tjaldi sínu. Var sagt hann
hefði af brennivíni dáið.
1635 dó Bergsteinn skáld blindi á
Eyrarbakka útúr drykkjuskap, og fékk
ekki kirkjuleg sakir þess að „ískyggi-
legt“ þótti um drykkjuskap hans.
1638. Dó Gísli biskup Oddsson, var
hneigður til drykkju, „hvað þeim góða
manni reið að fullu, sem menn héldu.“
1644 „deyði maður skyndilega 1 Hafn-
arfirði af drykkjuskap.“
1647 dó maður af brennivíni á Akur-
eyri.
1652. Kennimaður einn fargaðist
sjálfviljuglega af brennivíni.“
1653. Maður dó af brennivíni í Skaga-
„Bakkus sjdli sæll við
10 FÁLKINN