Fálkinn - 02.08.1961, Blaðsíða 30

Bakkus -
Frh. af bls. 10
þeirra. En eftir að hafa kynnt sér slíka
lýsingu á því hvað höfðingjarnir hafast
að, hneykslast væntanlega einginn á
kotúngnum, sem um svipað leyti deyr
„úr brennivíni“ hér og þar um landið
með tóman magann.
Af drykkjuskap presta fara einna
flestar og nákvæmastar sögur ál8. öld.
Voru þeir sídrukknir og deyjandá við
messugerðir, bölvuðu kirkjugestum og
útdeildu óæti í stað kaleiks og patínu
og þvíumlíkt; og lentu margir 1 ófögr-
um málum.
★
Alls staðar var ótæpilega drukkið
hvenær sem færi gafst: í veizlum, á
alþíngi, í kaupstaðnum, verstöðinni, á
ferðalögum og við dagleg störf. Enn eru
ónefnd tvö atriði: vikivakasamkomurn-
ar og smalabúsreiðarnar þar sem mik-
íð var svallað.
Þegar kemur fram á 19. öldina helzt
ástandið að miklu leyti svipað framan-
af, og brennivínsausturinn jókst fylli
lega í samræmi við það að fólki fór
þrátt fyrir allt heldur fjölgandi. 1823
birtir Klausturpósturinn eftirfarandi
um brennivín: „Brennivín styttir dag-
ana og er rennandi eldur sem brennir
upp og fortærir lífinu með her miklum
sjúkdóma, hverjum það veldur, en spill-
ir mörgum áformum, ásamt siðgæði og
lunderni manna. Samt telja margir
læknar það erfiðisfólki, með sparnaði
brúkað,, miklu síður skaðvænt en kaffe,
og sú er reynsla orðin fjölda þjóða, eins
qg vorrar, hverri þetta endurhressíng-
rjr meðal (brennivín) er fyrir laungu
orðið, sem öðrum, að vanans nauðsyn;
flyzt því mikið híngað og kaupist á
liverju ári. Eigi það að valda sem
minnstum skaða, þarf að brúka það
spart og í hófi; líka ríður mjög á að
það sé gott og ómeingað, og að menn
ekki kaupi í því vatn fyrir vín, eða
íineinguð óholl, skemmd skerpandi efni.
Það er með því tilliti að konúngar vor-
ir híngað til hafa gottgjört kaupmönn-
um, eftir potta- eður tunnutölu talsvert
fyrr flutning góðs, ómeingaðs Kaup-
mannahafnar brennivíns, sem reynist
6 gráður sterkt, til íslands, og svo ætti
það því hér að reynast og reynist hjá
mörgum. Samt má útaf hjá sumum
bera, því alþekkt er dauft, smekkslæmt
6g svokallað forbrennt og ódauns
brennivín.“
1836 skrifar Tómas Sæmundsson
Fjölnismaður:
„Lítið fer siðferðið batnandi á íslandi,
þó flestu öðru fari heldur fram en aft-
ur. Drykkjuskapur og lauslæti ætla ég
aldrei hafa komizt jafnhátt sem nú, og
eftir ávöxtunum að dæma miklu hærra
fyrir norðan en í eystri hluta Sunn-
lendingafjórðúngs: sextíu brennivíns-
tunnur hrökkva nú ekki þar sem fyr-
30 FÁLKINN
ir tuttugu árum nægðu fimmtán, og hér
eru við annaðhvort fótmál þeir sem
hafa drýgt hór tvisvar og þrisvar sinn-
um . ..“
Þá er hér fróðlegt plakat frá 1837:
„Borgari í Reykjavíkurbæ hr. Einar
Hákonarson hefur öðlazt rétt til, frá
næstkomandi fardögum að halda kaffi-
hús og veita þar hressíngarmeðöl fyr-
ir ákveðna borgun útí hönd, hvers vegna
gestir hér eftir ekki munu þurfa að
bregða þessum bæ um að hér fáist ekk-
ert að drekka nema brennivín (Dára-
drykkur), og þessvegna hljóti aðkom-
andi jafnan hér að vera drukknir, þeim
til skaða og svívirðu, hvað hér eftir
ekki þarf að gángast við.
Stefán Gunnlaugsson,
bæjarfógeti".
1843 birtir dr. Jón Hjaltalín læknir
grein í Nýjum félagsritum þarsem hann
ræðst á víndrykkju íslendinga og hvet-
ur til bindindis.
„Ég ætla ég þurfi ekki að fara mörg-
um orðum um það, hversu mjög brenni-
vínsdrykkjan á seinni árum hefur auk-
izt á íslandi. Það eru nú einu gæðin
sem ísland hefur haft af kaupverzlun
Dana, að hún hefur gert marga af þeim
drykkjurútum. Verzlunarmönnum hef-
ur verið vilnað í á hverjum brennivíns-
pela, svo þeim yrði því hægara fyrir að
flytja þennan gersemisdrykk inní land-
ið, og þegar drykkjumenn fjölga með
þessu lagi, sem eðlilegt er, (því sjald-
an hefur verið skortur á brennivíni,
þótt margar þarfavörur hafi vantað),
er hlegið að öllu niðri í Danmörku, og
haft í skemmtisögum um drykkjuskap
prestanna á íslandi og hvernig þeir
líti út þegar þeir sé að slarka dauða-
drukknir í verzlunarstöðunum .... í
hinum stærri verzlunarstöðum kemur
varla sá dagur, að ekki megi sjá fylli-
svínin ráfa fram og aftur og fara búð
úr búð til að sníkja út brennivín,
þángað til þeir velta útaf og geta
einga björg sér veitt. Ég var nú fyrir 5
árum á markaði í Altónborg, og var þar
saman kominn múgur og margmenni,
70 eða 80 þúsundir manna eða meira.
Gekk ég þrjá daga um á markaðnum,
og er mér eiður sær, að ég sá þar eing-
an ölvaðan mann. Þremur árum síðar
var ég á markaði í Reykjavík. Munu
þar naumast hafa verið tvær þúsund-
ir manna, en þó mátti daglega sjá all-
marga ölvaða, og það á stundum þá,
sem eiga að gánga á undan öðrum með
góðu eftirdæmi .... Varla er sú kaup-
staðarmynd til á íslandi, að ekki megi
sjá nóg merki drykkjusvallsins um alla
kauptíðina. — Þá eru og veiðistöðvarn-
ar litlu betri, því þar er ekki sjaldgæft
að menn séu fullir frá morgni til kvölds
þegar ekki verður róið .... Þá er að
minnast á drykkjusvallið við kirkjurn-
ar, og er þar um sannast að segja að
það muni heldur hafa farið í vöxt á
seinni árum, þó nóg hafi verið prentað
upp aftur af guðsorðabókunum gömlu.
Ég ætla að það muni vera alltítt við
sumar kirkjur, að þá sé svallað hvað
mest, þegar slíkt ætti helzt að varast.
Ég bendi með þessu til drykkjusvalls
þess, er sums staðar verður samfara alt-
arisgöngunni. Verður ekki með sanni á
móti því mælt að þann dag sem geing-
ið er til altaris, drekka sumir hvað
fastast og lenda á stundum í illdeilum
.... Það mun ekki ofhermt að fluttar
séu til íslands á ári hverju 5000 tunnur
af brennivíni. Nú hefur Bjarni amt-
maður Þorsteinsson talið svo, að hér
um bil 89% verkfærra karla væri á ís-
landi, og telst þá svo til, að hver verk-
fær maður á landinu drekki rúma hálf-
tunnu brennivíns á ári hverju, auk
romms, extraktar og víns, sem ekki er
gott að vita mæli á .... “
Og hér eru upplýsingar um innflutn-
ing brennivíns úr blaðinu Gesti Vest-
firðingi:
„í skýrslu frá árinu 1787 um aðflutt-
ar vörur til íslands má sjá að þá í
næstliðin 21 ár, eða frá 1766, hafi ár-
lega flutzt til landsins rúmlega 160
tunnur brennivíns. Árið 1818 fluttust til
landsins 1200 tunnur af brennivíni. Og
árið 1843 voru fluttar hingað a. m. k.
5000 tunnur brennivíns. Af þessu má
ráða, að aðflutningur brennivíns, og
drykkja þess að því skapi, hefur að
meðaltölu vaxið um rúmar 20 tunnur
á ári frá 1766 til 1818, eður í 51 ár; en
nú næstliðin 25 ár, frá 1818 til 1843 um
152 tunnur ár hvert, sem eftir meðalsölu-
verði á brennivíni verða hérum 3000
dala virði .... “
★
Ófáar sögur hafa laungum geingið af
hinum og þessum drykkjumönnum sem
þekktir voru á götum Reykjavíkur sem
annars staðar á þessum árum, auk hinna
sem höfðu efni á að stunda „Klúbbinn“
í Aðalstræti. Og raunar hafa íslenzkir
drykkjuslarkarar ævinlega gefið tilefni
til sögusagna, enda margir þeirra af-
burðamenn um fleiri hluti. Margir
þeirra dáðu manna sem bezt og leingst
fleyttu íslenzkri menníngu fram á við á
geingnum öldum voru líka dyggir svein-
ar í fylgdarliði Bakkusar. Það mun og
sannast sagna að ófarnaður sá er þjóðin
hlaut af drykkjuskapnum á fyrri tímum
var einganveginn sök brennivínsins í
sjálfu sér. Til hans lágu jafnan rætur
— Æ-já, mér finnst hann nú
vera orðinn fullákafur í þessum
grænmetisáts-kenningum sínum.