Fálkinn - 17.01.1962, Blaðsíða 11

menn tyggja það vel, svo það leysist
upp, þá leysi það slím úr maganum og
hreinsi hann með því móti, að menn
selji upp. Sjómenn tíðka þessa lækn-
ingu. Þeir hafa með sér strengi, sem
búnir séu til úr þessari jurt, mylja þá
svo að þeir geti komizt í pípuna og
þurrka þá loksins svo kviknað geti í
þeim...“
Worm svarar sr. Arngrími: „Jurtin
er kaldrar náttúru og einkum holl fyrir
þá, sem eru vots eðlis, ef þeir neyta
hennar aðeins í hófi eins og annarra
læknislyfja. Ef menn draga að sér reyk
hennar gegnum pípu eins og sjómenn
tíðka, hreinsar hún slím úr heilanum og
skilningsvitunum. Ef menn láta svo mik-
ið tóbak sem jafngildir múskathnot,
standa á víni náttlangt og drekka það
svo, þá eiga menn hægra með að selja
upp, en annars veit ég ekki, hvort ó-
hætt er að taka jurt þessa inn.“
Á þessum bréfum sézt, að tóbak hef-
ur lítt verið kunnugt á íslandi um 1630,
en 1639 þegar Stefán Ólafsson síðar pró-
fastur í Vallarnesi er í Skálholti, drep-
ur hann á tóbak í ljóðabréfi. Um miðja
öldina er tóbak orðið algengt um land
allt og var það löngu tíðkað að senda
sem vinargjöf einn þumlung tóbaks. Enn
fremur iðkuðu menn að biðja um svo
til einn þumlung tóbaks, ef þeir voru
í tóbakshraki.
í ljóðabréfi til sr. Eiríks Ólafssonar
að Kirkjubæ yrkir Bjarni Gissurarson
á Þingmúla:
Bróðir, nefi mínu minn
miskunn veittu nokkra,
láttu’ í bréfi liggja þinn
að létta kvefi þumlunginn.
Um þessar mundir tóku menn allt það
tóbak, sem nú þekkist. Bæði reyk-,
munn- og neftóbak. Var það kallað að
drekka tóbak, þegar menn tóku í nef-
ið. Konur og karlar neyttu þess jafnt
og kvað svo ramt að notkun tóbaks, að
menn tóku í nefið í kirkjum og vinnu-
menn reyktu á engjum og í rúmum sín-
um langt fram á nætur, enda kveður sr.
Stefán Ólafsson svo í kvæði sínu um
vinnumenn:
Enn skal hinn fjórða auka
óð að gamni sér
Raspur til að fínsaxa neftóbak.
um bifsaða tóbaksbauka,
sem brúkast taka hér.
Um predikun oft
þeir eru teknir á loft,
þegar gera’ á blíða bæn
þeir belgja við sinn hvoft
svo um máltíð miðja
magnast þessi iðja.
Og Brynjólfur biskup Sveinsson segir
í bréfi til presta í Vestfirðingafjórðungi:
„Prestar séu hófsamir, sjái við ofdrykkj-
um brennivíns og tóbaks, hvar af mörg-
um hefur því miður hneykslan orðið í
þessu landi“.
Enda þótt prestar ömuðust mjög við ó-
hófsnotkun tóbaks, þá var ekki laust við
að þeim fyndist gott að fá sér í nefið
við og við. Einkum töldu þeir neftóbak
gott við kvefi og hósta. Hallgrímur Pét-
ursson kveður:
Tóbakið hreint
fæ gjörla eg greint,
gerir höfðinu létta
skerpir vel sýn,
svefnbót er fín,
sorg hugarins dvín.
Sannprófað hef ég þetta.
En presturinn kemur fljótlega upp í
þeim og skortir þá ekki umvöndunar-
tóninn í ræður þeirra og kvæði. Hall-
grímur Pétursson kveður enn:
Formerkist, að tóbaks-tetur
tíðkast nú um Akranes.
Húskinn hver, sem hokrað getur
hrækti, spýtti og reyknum blés.
En það er lukka, ef þorri í vetur
þeim ei annan taxta les.
Og séra Hallgrímur yrkir enn um nef-
tóbakið:
Tóbak nef neyðir
náttúru eyðir,
upp augun breiðir,
út hrákann leiðir,
minnisafl meiðir,
máttleysi greiðir
og yfirlit eyðir.
En þótt prestar ýmist löstuðu eða lof-
uðu neftóbak í ræðu og riti, kunnu þeir
Neftóbaksdósir Napóleons.
að meta kosti þess og ókosti og margir
voru þeir, sem ekki gátu án þess verið.
Aftur á móti var í tízku á þessum tíma
að gera siðbótarkvæði og því eru þeir
Stefáh og Hallgrímur svo hvassyrtir á
stundum. Sr. Stefán yrkir til dæmis um
neftóbakið:
Ég læt ei langt á milli
að leggja í nasir mínar tóbaksgrasið
gott,
hnerrana hægt svo stilli,
hafa þær náðir sínar,
ef í þeim verður vott,
en sú jurt, sem eykur nefinu farða,
illskudaun og skófartetrið harða,
ætti að berast undir tóftargarða,
því öllu betri er mylsnan sauðasparða.
Oft kvað þó annað við hjá sr. Stefáni,
enda sést það bezt á þessari vísu:
Presta tóbak prísa eg rétt,
páfinn hefur það svo til sett,
að skyldi þessi skarpa rót
skilning gefa og heilsubót.
Ekki leið á löngu, unz ýmsir tóku að
færa sér tóbaksþörf manna í nyt. Okur
á tóbaki var vel þekkt og þeir, sem fóru
Frh. á bls. 34.
íslenzkur tannbaukur, talinn vera
eftir Sæmund Hólm.