Fréttablaðið - 05.11.2009, Blaðsíða 26

26 5. nóvember 2009 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Oddný Sturludóttir skrifar um skóla-
mál
Gæði skólastarfs eru mælikvarði á gæði samfélags. Gott samfélag býr yfir
góðum skólum. Skólum þar sem börn fá
notið sinna styrkleika, þar sem þeim líður
vel og ná færni og árangri í námi sínu.
Skólum þar sem börn og unglingar þroska
félagslega hæfileika sína og efla með sér
lýðræðislega og gagnrýna hugsun. En skólinn er
aldrei eyland og börn mótast ekki nema að litlu
leyti í skólastofum. Skólinn er ávallt spegilmynd
samfélagsins.
Í alþjóðlegum samanburði koma íslenskir grunn-
skólanemendur bæði vel og illa út. Við megum vera
stolt af því hvað nemendum líður vel og hvað þeir
telja umsjónarkennarann sinn sinna sér vel, það má
lesa úr niðurstöðum PISA. En árangur fer þverr-
andi í mörgum fögum, m.a. lestri og náttúruvísind-
um. Það er verulegt áhyggjuefni. Stærsta áskorunin
í stefnumótun menntamála er áhugaleysi nemenda
en niðurstöður rannsókna segja okkur að mörgum
íslenskum börnum leiðist í skólanum. Sýnt hefur
verið fram á að áhugi ungra drengja á skólanámi
dalar mjög mikið á fyrstu árum skólagöngunnar og
mun meira en hjá drengjum í öðrum löndum.
Hvað er til ráða?
Áhugaleysi barna verður ekki til í skólastofunni,
áhugaleysi barna á námi endurspeglast því miður
í áhugaleysi samfélagsins. Það hefur viðgengist of
lengi að um nám, starf kennarans og skóla almennt
sé ekki talað af mikilli virðingu. Foreldrar eru auð-
lind í skólastarfi og skólarnir mega gera stórátak í
að opna dyr sínar fyrir þessum helstu bandamönn-
um sínum. Margir foreldrar taka virkan þátt og eru
sannir bandamenn skólanna en við foreldrar ættum
öll sem eitt að gera stórátak í að taka það hlutverk
okkar alvarlega. Hefur þú talað neikvætt um skóla
barnsins þíns og starfið sem þar fer fram? Hefur
þú talað neikvætt um kennara barnsins þíns svo
barnið heyri eða tekið undir neikvætt tal barnsins í
garð skólans eða kennarans? Slík skilaboð auka ekki
virðingu og áhuga barna á námi. Rýnum til gagns og
tökum þátt í skólastarfinu á uppbyggilegum nótum.
Ekki er hægt að undanskilja þátt fjölmiðla hér;
áhugaleysi samfélagsins á menntamálum endur-
speglast kannski hvað gleggst í fátæklegri
fjölmiðlaumfjöllun um menntamál. Þörf er
á krefjandi skólapólitískri umræðu víðar en
í háskólasamfélaginu.
Bjart framundan
Nú hafa orðið miklar breytingar á íslensku
samfélagi og gjarnan spurt: Hvað höfum
við lært af kreppunni? Margar breyting-
anna eru neikvæðar: atvinnuleysi, tekju-
tap og erfið skuldastaða heimilanna. Þessi
veruleiki blasir við okkur í dag en í ofaná-
lag hefur ójöfnuður á Íslandi aukist stórlega und-
anfarinn áratug. Hátekjufólki var hlíft við skatta-
hækkunum en höggvið í lág- og millitekjufólk. Sú
skuggalega þróun hefur valdið ójöfnuði og breikk-
að bilið milli ríkra og fátækra. Í samfélagi ójafnað-
ar fá sumir gæðamenntun – og aðrir ekki. Jöfnuður
í íslensku skólakerfi er eitt hið dýrmætasta sem við
eigum, og af þeirri braut megum við ekki snúa.
En jákvæðar breytingar eru margar. Nýleg og
vönduð rannsókn sýnir fram á að börnum og ungl-
ingum líður betur í kreppunni, neysla vímugjafa
dregst sífellt saman, bóklestur eykst og margt
bendir til þess að árangur í ýmsum námsgreinum,
m.a. læsi, sé að aukast. Foreldrar taka ríkari þátt í
skólastarfi og hafa rýmri tíma. Neysluhyggjan er á
undanhaldi, eftirsókn eftir vindi minnkar.
Lærum við af reynslunni?
Mun okkur takast að byggja upp samfélag sem setur
menntun og menningaruppeldi á oddinn, virðir gildi
samstöðu og samhjálpar og styður við mikilvægustu
stofnanir samfélagsins, skólana? Sjaldan er sú góða
vísa of oft kveðin að ein sterkasta vísbendingin um
árangur og líðan barna í skólum er áhugi og viðhorf
foreldra til skólastarfsins, sem og gæði samveru-
stunda barna og foreldra. Velferð barna er sameig-
inlegt verkefni fjölskyldna og skóla. Einungis í sam-
einingu getum við breytt samfélaginu til hins betra.
Einungis í sameiningu getum við skapað börnunum
okkar framúrskarandi menntun sem eykur alhliða
árangur þeirra og gerir þau að hamingjusömum og
sterkum manneskjum. Þegar kreppunni lýkur og
við spyrjum hvert annað hvað við lærðum vona ég
að við getum sagt með stolti að við settum börn-
in í forgang og að þau verði full sjálfstrausts og vel
menntuð fyrir þá framtíð sem bíður þeirra.
Höfundur er borgarfulltrúi.
Samfélagið og skólinn
UMRÆÐAN
Þórólfur Matthíasson
skrifar um lántöku-
kostnað
Margt skrítið hefur verið sagt um lán og
lántökukostnað síðustu
mánuðina. Sumir þeirra
sem taka þátt í opinberri
umræðu um þau mál virðast hafa
þann tilgang helstan að rugla fólk
í ríminu og koma af stað misskiln-
ingi. Nú síðast er ruglað saman
verðinu sem greitt er fyrir þjón-
ustu lánastofnana og magni þeirr-
ar þjónustu sem seld er.
Skoðum það á eftir, en skoðum
fyrst viðskipti Arnars og Birgis
við leigusala.
Gefum okkur að Arnar leigi
100 fm íbúð í eitt ár en Birgir
leigi jafn stóra íbúð í 10 ár. Báðir
borga 50 þúsund krónur í leigu á
mánuði. Heildarleigugjald Arnars
verður 600 þúsund krónur, heild-
arleigugjald Birgis verður 6 millj-
ónir króna. Allt er það eðlilegt og
engum dytti í hug að saka leigu-
salann um að vera dýrseldari á
þjónustuna við Birgi en Arnar.
Gefum okkur að Anna og Birna
taki báðar 1 milljónar króna
óverðtryggt lán. Vextir eru 5% og
greiðist árlega eftirá. Höfuðstóll
greiðist í einu lagi í lok lánstím-
ans (svona lán eru stundum kölluð
kúlulán).
Lán Önnu er til 1 árs og lán
Birnu er til 10 ára. Við lok fyrsta
ársins greiðir Anna 50 þúsund
krónur í vexti og höfuðstólinn
til baka, samtals 1.050.000 krón-
ur. Birna greiðir 50.000 krón-
ur og síðan 50.000 krónur um
hver áramót. Að 10 árum liðnum
greiðir hún 50.000 krónur í vexti
auk höfuðstólsins. Samtals hefur
Birna fengið 1 milljón og greitt
1,5 milljónir meðan Anna hefur
fengið 1 milljón og greitt 1 milljón
og 50 þúsund krónur. Er þá ekki
lán Birnu 10 sinnum dýr-
ara en lán Önnu? Svar-
ið er nei. Þann tíma sem
þær nutu sömu þjónustu
hjá lánveitanda sínum
greiddu þær nákvæmlega
sömu upphæð fyrir þá
þjónustu, 50 þúsund krón-
ur fyrir að hafa 1 milljón
króna að láni í eitt ár. Það
að Birna ákvað að kaupa
þjónustuna 9 árum leng-
ur en Anna breytir nákvæmlega
engu um þá staðreynd. Að þessu
leytinu til er enginn munur á því
að leigja íbúð og að leigja peninga.
Í báðum tilvikum ræðst upphæð
heildargreiðslunnar af mánað-
arleigunni og lengd leigutímans,
eins og eðlilegt er.
Í kjölfar bankahruns og sam-
dráttar í atvinnu standa nú marg-
ir einstaklingar og mörg heimili
í þeim sporum að eiga í erfiðleik-
um með að greiða lán sín niður
jafn hratt og áætlað var þegar
lánin voru upphaflega tekin.
Þessum aðilum stendur nú til
boða að breyta lánum sínum. Í
raun er verið að bjóða þeim að
kaupa meiri þjónustu á óbreytt-
um kjörum. Er það hagstætt eða
óhagstætt? Það fer eftir því hvaða
aðra möguleika viðkomandi lán-
þegi hefur. Ef hann getur fengið
ódýrara fjármagn annars staðar
á hann að sjálfsögðu að notfæra
sér það. Ef aðrir lántökumögu-
leikar eru dýrari er hagstætt að
að taka greiðslujöfnunartilboði
stjórnvalda. Þeir sem eru í vafa
um hvað sé þeim hagstæðast ættu
að leita ráða hjá fagfólki, verka-
lýðsfélögum, lífeyrissjóðum,
Íbúðalánasjóði eða Ráðgjafastöð
heimilanna. Lánþegar sem eiga í
greiðsluvanda ættu ekki að leita
ráða hjá lýðskrumurum og hálf-
pólitískum lukkuriddurum. Þeir
virðast vilja fá sem flesta með sér
fram af hengifluginu.
Höfundur er prófessor í hagfræði
við Háskóla Íslands.
Er plús mínus?
UMRÆÐAN
Guðrún Snorradóttir
skrifar um einelti
Bestu ár lífsins eru í framhaldsskóla. Þetta
hafa margir heyrt og það
er oftast mikil tilhlökkun
að loknum grunnskóla að
hefja nám í nýjum skóla
og komast á næsta skóla-
stig. Ábyrgðin eykst og horft er
til nýrra viðfangsefna og nýrra
ævintýra. Það á líka að vera gleði-
efni að takast á við nám sem við-
komandi hefur sjálfur valið sér.
Félagslíf framhaldsskóla er gjarn-
an sveipað miklum ljóma og hefur
oft áhrif á val nemenda um skóla.
Ungt fólk hefur mikla þörf fyrir
að koma saman og skemmta sér
og á að eiga kost á góðu og heil-
brigðu félagslífi.
Í framhaldsskólum er stærsti
hluti nemenda undir lögaldri varð-
andi áfengisnotkun. Það þarf að ná
tvítugsaldri til að mega kaupa og
nota áfengi. Félagslíf í framhalds-
skólum ætti því að vera án allra
vímuefna en er því miður ekki
svo. Þeir sem hefja nám í fram-
haldsskólum og foreldrar þeirra
eru oft á tíðum grunlausir um þá
drykkju sem fram fer hjá fram-
haldskólanemendum. Nemendur
verða fyrir hópþrýstingi án þess
að gera sér grein fyrir því. Þessi
hópþrýstingur er ekkert annað en
einelti. Þeir sem vilja skemmta
sér án áfengis fá ekki frið til þess.
Þessi tegund eineltis hefur ekki
verið í umræðunni.
Það er ekki af innri þörf sem
nemendur á fyrsta ári í fram-
haldsskóla byrja að drekka. Það er
vegna þess að þeir hafa heyrt það
frá eldri ungmennum að þeir eigi
að byrja að drekka á þessum aldri
og séu jafnvel skrítnir ef
þeir drekka ekki. Þeir
verða fyrir einelti. Því
miður eru sumir foreldr-
ar á þessari skoðun líka
og kaupa jafnvel áfengi
fyrir börn sín.
Með hátterni okkar full-
orðnu erum við að taka
þátt í þessum hópþrýst-
ingi án þess kannski að
átta okkur á því. Við full-
orðna fólkið verðum að hætta að
taka þátt í eineltinu. Eineltinu að
styðja hópþrýsting og þröngva
þannig fjölda ungmenna til að
hefja notkun áfengis löngu áður
en þau hafa löngun og leyfi til.
Það er nefnilega hópur ungmenna
sem vill skemmta sér án áfengis
en fer í felur.
Við eigum með öllu að tryggja
réttindi þeirra sem vilja skemmta
sér án áfengis á þeim aldri sem
þeim er ætlað að vera án áfeng-
is. Það á að vera svo sjálfsagt að
fylgja lögum varðandi notkun
áfengis að við eigum að vera hissa
ef einhver brýtur lögin en ekki ef
einhver heldur þau. Við þurfum
að sameinast um það viðhorf og
þá ákvörðun að fylgja eftir þeim
lögum og reglum sem við höfum
sjálf sett okkur. Að standa saman
og senda sömu skilaboð er það
sem skiptir máli. Með því gefum
við ungu fólki frelsi til að vera
án áfengis, tóbaks og annarra
vímugjafa. Það er okkar, hinna
fullorðnu, að létta af unga fólk-
inu þeim hópþrýstingi að eiga að
drekka áður en það hefur aldur
til.
Unglingar vilja vera án áfeng-
is, þeir vilja lífsgæði, leyfum
þeim það, sýnum þeim stuðning
og kennum þeim að skemmta sér
á heilbrigðan hátt.
Höfundur er landsfulltrúi UMFÍ.
Hópþrýstingur er
einelti
ODDNÝ
STURLUDÓTTIR
ÞÓRÓLFUR
MATTHÍASSON
GUÐRÚN
SNORRADÓTTIR
af ákveðnum vörumLA
GE
R-ÚTSALA
50-70%afsl.
Nokkur
verðdæ
mi:
Vindjakki
Krakkaúlpur
2-laga jakka
r
Jakkar
Buxur dömu
r
Skíða og snj
óbrettafatna
ður o.fl.
8.995
19.995
19.995
12.995
9.995
4.500
9.997
5.999
3.995
2.999
GÓÐ K
AUP
VÖND
UÐ VA
RA
EKKI MISSA
AF ÞESSU!
TAKMARKAÐ
MAGN!