Vikan - 19.03.1964, Blaðsíða 32

baráttu sína fyrir málstað negra,
var handtekinn fyrir minnihátt-
ar umferðarbrot og settur í
fangelsi, hringdi Kennedy til
konu hans, og vottaði henni sam-
úð sína og stuðning við málstað
eiginmannsins. En Nixon hikaði,
hélt að sér höndum í von um
atkvæði hvítra í Suðurríkjunum.
Honum varð ekki að von sinni.
Hins vegar er talið að Kennedy
hafi aflað sér atkvæða þorra
negra í Bandaríkjunum, vegna
afstöðu sinnar, sem var talin bera
vott um mikið hugrekki.
Fjöldinn sem fagnaði Kennedy
á ferðum hans um Bandaríkin
fór vaxandi með hverjum degi
sem leið. Á einni ferð hans um
Ohioríki var röð forvitinna áhorf-
enda hvorki meira né minna en
113 mílna löng. Fólkið æpti í
hrifningu, rauf raðir lögreglu-
manna, og þusti til að taka í
höndina á frambjóðandanum.
Kennedy flutti ekki færri en 10
ræður daglega og heilsaði hundr-
uðum ef ekki þúsundum með
handabandi, enda var hönd hans
orðin bólgin og stirð. Rödd hans
virtist fara batnandi með hverj-
um degi, og baráttuhugurinn
vaxandi. Hann varð ákveðnari
og snarpari í svörum sínum til
Nixons.
Blöðin tóku að spá Kennedy
stórsigri. Starfsmenn hans vör-
uðu hins vegar við slíkri bjart-
sýni, þeirra útreikningar sýndu
að enn þá munaði mjóu. Og það
kom á daginn að þeir höfðu rétt
fyrir sér. Kennedy sigraði með
minni meirihluta en nokkur for-
seti Bandaríkjanna á þessari öld.
En eftir sigurinn náði hann vin-
sældum, sem áttu ekki hliðstæðu.
Hann fluttist inn í Hvíta húsið
eftir að hafa svarið embættis-
eið sinn 20. janúar 1961. Þar tók
hann til óspilltra málanna. Hann
skipaði ekki stjórnmálamann í
embætti utanríkisráðherra. Þeim
ætlaði hann að ráða sjálfur. For-
stj óri Rockefeli er-stofnunarinnar
Dean Rusk varð fyrir valinu.
Nýskipaður aðalforstjóri Ford-
verksmiðjanna, Robert McNam-
ara varð landvarnarráðherra,
óvenjulega skýr og framkvæmda-
samur maður, sem átti ekki jafn-
ingja í ráðneytinu. Robert, bróðir
forsetans varð dómsmálaráð-
herra. Hann hafði heitið því að
sigrast á glæpamönnum í valda-
stöðum hjá verkalýðsfélögunum
og stuðla að bættum kjörum
negra, með því að afla þeim jafn-
réttis. Republikaninn Douglas
Dillon varð fjármálaráðherra.
Það var nauðsynlegt fyrir Kenn-
edy að ganga talsvert til móts
við republikana úr því sigurinn
varð ekki meiri en raun bar vitni.
Kennedy sendi þinginu hvert
frumvarpið á fætur öðru. Um
utanrikismálin voru litlar deilur,
nema um tíma, vegna Kúbumáls-
ins. Um innanríkismálin gegndi
öðru máli. Helztu kosningaloforð
hans voru gefin í andstöðu við
32 — VIKAN 12. tbL
íhaldsöflin í Bandaríkjaþingi.
Þau snerust gegn frumvörpum,
sem flutt voru í samræmi við
þessi loforð. Sum voru felld, önn-
ur dregin á langinn, og síðar
samþykkt útþynnt, nokkur
þeirra ekki fyrr en eftir dauða
Kennedys.
Morðið á Kennedy Bandaríkja-
forseta er mönnum í fersku
minni. Enn er hann syrgður um
allan heim, sem mikill og góður
maður. En þótt helztu áhugamál
hans næðu seint eða illa fram
að ganga lifir andi hans í sölum
Bandaríkjaþings og í hjörtum
þeirra, sem unna jafnrétti og al-
mennri velferð. Hann var djarf-
ur umbótamaður, sem barðist
fyrir málstað nýrra tíma, en slík-
ir menn eiga ekki ætíð fullkomn-
um samtímaskilningi að mæta.
í kosningabaráttu sinni hafði
Kennedy lofað negrum jafnrétti,
öldruðum bættum kjörum, fá-
tækum hærri launum. I ræðu
þeirri er hann hélt við embættis-
töku sína lofaði hann að heyja
stríð gegn kúgun, fátækt, sjúk-
dómum og styrjöldum. Hann hét
á alla Bandaríkjamenn til full-
tingis við sig. Þessu kalli svöruðu
Bandaríkjamenn vonbetri og
glaðari en nokkru sinni fyrr, er
á þá hafði verið kallað til stórra
átaka. Foringjahæfileiki Kenn-
edys lýsti sér bezt í þeim hæfi-
leikum hans að hrífa menn með
sér vegna háleitra hugsjóna.
Flestum ber saman um að and-
staðan gegn hugmyndum hans
um bætt lífskjör og eflingu frið-
arins, með nánari samstarfi við
Sovétríkin, hafi verið á fallanda
fæti er Kennnedy lézt. Voru þó
aðeins liðin tæplega þrjú ár frá
því að hann tók við forsetaem-
bættinu. Um gervöll Bandaríkin
voru menn að búa sig undir að
framboð með stefnu Kennedys
fyrir augum. íhaldsöflunum var
alls staðar sagt stríð á hendur.
Menn undu ekki lengur þeirri
stöðnun sem fylgdi ýmsum göml-
um hugmyndum og voru fyrir
löngu búnir að fá nóg af úreltri
utanríkisstefnu. Kennedy hafði
farið víða, m.a. um Evrópu og
Asíu. Hann var meiri heims-
hyggjumaður en flestir áberandi
samtíðarmenn hans. Á hans
tíma hófst nýtt friðartímabil í
kalda stríðinu. Bandaríkjamenn
unnu hvern vísindasigurinn á
fætur öðrum. Hann vildi hjálpa
öðrum þjóðum á raunhæfari hátt
en gert hafði verið og stofnaði
m.a. Friðarherinn í því skyni.
Þetta var „her“ ungra manna og
kvenna, sem fór um allar jarð-
ir til að dreifa þekkingu og
reynslu Bandaríkjamanna. Ýms-
ar hugmyndir hans um félags-
legar umbætur, sem þykja eðli-
legar á Norðurlöndum, voru
gagnrýndar í Bandaríkjunum, en
eiga þar vaxandi fylgi að fagna.
Kennedy lagði áherzlu á að
Bandaríkin yrðu að vera sterk,
til að geta gegnt forystuhlutverki
sinii, En jafnfraint gerðí hann
kröfu til annarra þjóða um aukna
þátttöku þeirra í viðureigninni
við fáfræði, sjúkdóma og fátækt.
Framhald á bls. 34.
VeSurfarsbreytingar
af mannavöldum
Framhald af bls. 21.
raun um það, sem þeir vildu
vita. Að undanförnu hafa þeir
telið sér hentugra að sprengja
neðanjarðar, og álitíð sig læra
eins af því. Þess ber og að geta,
að sprengjur þær, sem þeir
sprengdu í háloftunum, voru
„hreinar", það er, lausar við allt:
geislavirkt ryk.
Var það með ráðum gert af
Rússum, að mynda þennarr
geislavirka rykhjúp í háloftun-
um?
Ekki er það neinum vafa bund-
ið, að Rússar vilja gjarna hafá
áhrif á veðurfarið, og þó eink-
um á norðurhelft jarðar. Vitað
er að þeir hafa komið sér upp
athuganastöðvum á rekísjöklum
í Norður-íshafinu svo hundruð-
um skiptir, en hitt liggur ekki.
eins ljóst fyrir, hvað þeir eru að
athuga þar, en líkur benda til
að allt standi það í sambandi við
tilraunir til að hafa áhrif á veð-
urfarið. Sennilegt er að þær at-
huganir hafi og átt sinn þátt í
þeirri áætlun, sem þeir skýrðu
frá árið 1956, að gera stíflugarð
í Beringsundið og breyta með
því straumum í Kyrrahafi og
Norður-fshafi. Úthafsstraumarn-
ir miklu, sem flytja til svo gífur-
legt vatnsmagn, að mestu fljót
jarðar eru lækjarsytrur í saman-
burði við slíkt reginflæði, hafa
mikil áhrif á veðurfarið. Eins og
nú er, mætist heitur sjór úr
Kyrrahafinu og kaldur úr Norð-
ur-fshafinu þarna á sundinu.
Heiti sjórinn er saltari og því
þyngri í sér, leitar því undir
þann kalda og liggur þar á 200
m dýpi. Ráðagerð Rússa var í
því fólgin að snúa þessu við,
dæla heita sjónum upp, svo að
hann yrði ofan á þeim kalda, og
kváðu það mundu valda því að
loftslag hitnaði til muna í nálæg-
um löndum, svo að hitinn í
Síberíu yrði allt að því 40 stig
og ámóta í Norður-Kanada,
Alaska og nyrzt í Evrópu, og allt
gróðri vafið, þar sem nú er
hrjóstugt og harðbýlt. Þeir vildu
fá Bandaríkjamenn í félag við sig
um þessar framkvæmdir, hvað
varð til þess að vísindamenn þar
fóru að rifja upp fræði sín um
sjávarstraumana. Og það væru
ýkjur að segja, að þeir yrðu yfir
sig hrifnir af fyrirtækinu. Að
vísu voru þeir ekki í vafa um að
slíkar framkvæmdir myndu ylja
upp loftslagið í Síberíu, en þeir
voru ekki eins vissir um að það
hefði blessunarrík áhrif á veður-
far í Norður-Araeríku. Auk þess
óttuðust þeir að þær kynnu að
hafa ófyrirsjáanlégár hliðarverk-'
anir. Veðurfarið er margslung-
ið fyrirbæri. Sé eitthvað farið
að hreyfa við því á einum stað,
er ekki að vita hvaða dilk það
kann að draga á eftir sér annars
staðar. Ef loftslagið í Síberíu
hlýnaði til muna frá því, sem
nú er, gat það valdið breyting-
um á öllu raka- og vindakerfinu
á norðurhelft jarðar. Árangur-
inn af því gat meðal annars orð-
ið sá, að austurhéruð Bandaríkj-
anna breyttust í gróðurlausa
eyðimörk. Kannski höfðu Rúss-
arnir líka gert sér grein fyrir
þvi, þó að þeir væru ekki að
hafa orð á því. Það var þó ekki
víst.
„Gufuhvolfið er eins og sof-
andi tröll“, getur að lesa í álits-
gerð Bandarísku vísindastofnun-
arinnar um veðurstjórn. „Það er
eflaust hægt að vekja það með
ýmsu rnóti — kitla það með fjöð-
urstaf, berja það nautasvipu eða
bera að því logandi eldspýtu, en
hvernig bregzt það við, þegar
það hefur verið vakið af svefni
sínum; tekur það því góðlátlega,
eða tryllist það?“ Einn af kunn-
ustu vísindamönnum á þessu
sviði vestur þar, kemst þannig að
orði: „Við höfum enn ekki neina
þekkingu á því, hvernig færi fyr-
ir okkur sjálfum, ef við reynd-
um að beita veðrinu sem baráttu-
vopni gegn Rússum. Ef okkur
tækist til dæmis að breyta veð-
urfarinu í Síberíu — hvaða áhrif
mundi það þá hafa á okkar eigið
veðurfar?“
Svo er sjá sem Rússar séu aftur
á móti ekki smeykir við að taka
áhættuna, og þess vegna fylgj-
ast bandarísku vísindamennirnir
með allri viðleitni þeirra til að
ná stjórn á veðurfarinu með ekki
minni ugg en áhuga. Kommúnist-
um hefur til dæmis þegar tekizt
að breyta veðráttunni á Amu
Darya auðninni í Vestur-Kína
nokkuð, og þeirri tilraun er hald-
ið áfram. Það var rússneskur
veðurfræðingur, G. A. Avayuk,
sem gerði áætlun þar að lútandi
árið 1959, en hún var í því fólg-
in að strá kolasalla yfir jökul-
bunguna miklu, sem gnæfir yfir
auðnina. Kolasallanum var síðan
stráð úr flugvélum, unz jökull-
inn var allur grásvartur orðinn.
Þar sem svart drekkur hitann í
sig, en hvítt lítt sem ekki, þiðn-
ar jökullinn meira en ella, og
er því haldið fram, að þegar
flæði 50% meira vatnsmagn af
jöklinum niður á auðnirnar en
áður, og auk þess hefur loftslag-
ið hlýnað þarna og rakamagn
loftsins aukizt að mun, og er
ræktun þegar hafin á auðnirini.
Og nú kvíða Bandaríkjamenn
því, að þeir rússnesku kunni að
beita þessari sömu tækni gegn
þeim, fyrst þessi framkvæmd
virðist ætla að takast. Væri haf-
íshettan á Norðurheimskautinu
brædd, og sömuleiðis allur jökull-
inn á Suðurheimsskautslandinu