Vikan - 11.03.1965, Blaðsíða 18

Flóttafólk úr Landbrotinu
freista þess að draga björg í bú,
og varla seinna vænna. Ef ógnirnar
vara lengi, má búast við að hestin-
um verði að lokum hætt, og enginn
veit, nema leiðia lokist úr eldsveit-
unum, en svo fer ef hraunstraumar
renna til sævar.
Sumir tryggja sér samastaði í
öðrum héruðum, koma snöggvast
til baka og taka upp fjölskyldur sín-
ar. Margir leggja á veglausan flótta.
Bæir brenna í hrauneldinum. Aðrir
standa eftir auðir og tómir. Yfir
landinu liggur blá móða — sól er
rauð sem blóð.
Sigurður Gunnsteinnson og Sol-
veig Halldórsdóttir véku burt úr
Landbrotinu.
Við upptöku eldanna var áhöfn
á búi þeirra: 2 kýr, 3 geldgripir, 9
hross og 43 ær loðnar og lembdar.
Sauðfjáreign án efa drýgri, því að
þau hafa varla brotið þá almennu
reglu: að fremja tíundarsvik á þeirri
saklausu skepnu.
Ýmislegt í búsgagni fá þau
geymt hjá grönnum, sem hvergi
fara. Fatnaður og sængurklæði er
bundið í klyfjar. Einn pottur og ein
kista hengd á klyfberaklakka. Svo
mjakast flóttafólkið úr hlaði í Ás-
garði, hjón komin á fimmtugsaldur
og þrír drengir: synir þeirra 8 og 5
vetra, fóstursonurinn 13 ára gam-
a 11.
Dauðamóða grúfir blá og ábúð-
armikil yfir sviðnu landi í skímu
daganna — tungl óð í öskumistri
um nætur rautt sem blóð.
2.
Fjölskyldan frá Ásgarði átti
langa og erfiða ferð fyrir höndum.
Leið lá allt út í Vestur-Landeyjar,
staðar numið í Fíflholtshverfinu. í
Eystra-FífIholti bjó Ormur Halldórs-
son, faðir Páls fósturpiltsins. Eins
og áður er sagt voru þau Ormur
og Solveig systkini, og Sigurður
Gunnsteinsson settist nú að í hús-
mennsku hjá þessum mági sínum.
Fólkið ( Eystra-FífIholti tórði vet-
urinn af, en harmkvælalífi, og sá
ekki fram úr til hvers mundi leiða.
Um vorið fól stiftamtmaðurinn á
Bessastöðum síra Jóni prófasti
Steingrímssyni á Prestbakka að
flytja kassa til sýslumannsins í Vík
í Mýrdal. Þal ( voru 600 ríkisdal-
ir, sem sendir voru inn í landið
bændum á eldsvæðunum til gripa-
kaupa. Sýslumaðurinn átti að út-
deila fénu.
í austurferð síra Jóns Stein-
grímssonar urðu á vegi hans ýmsir
nauðleytarbændur úr sóknum hans.
Greip hann þá til peninganna í
kassanum og deildi dálitlu af þeim.
Samúð hans með smælingjunum
reiknaði valdsmaðurinn honum til
afglapa, þótti fram fyrir hendur
sér tekið.
Verður svo oft að „margur geld-
ur góðviljans."
Einn þeirra vesalinga, sem síra
Jón Steingrímsson rétti glaðning úr
gjafa-pinklinum, var Sigurður Gunn-
steinsson frá Ásgarði. Hann tók á
móti 6 rdl. Högum hans þá var
svo komið, að nautgripir hans,
sauðfé og hestar, voru dauðir, allt
kollfallið. Fyrir þessa 6 dali keypti
hann hest.
Ef rýnt er inn í fortíðina, verður
Ijóslifandi skugginn af bóndanum
frá Ásgarði í Landbroti, þegar hann
skjögrar á fund eldmessuprestsins.
Horaður og krepptur af kröm. Um
sumarið fór hann sömu leið og bú-
fénaður hans var áður farinn —
hvarf út úr lífinu.
Haustið 1784 semur sýslumaður
Rangæinga lista um flóttafjölskyld-
ur, sem eru þar í sýslunni, komnar
úr austursveitum. Húsmaðurinn í
Eystra-FífIholti átti fjóra að fram-
færa og í hlut hans skyldi faila
„fra Handel paa Vestmandöer:
2 tdl rug courant 6 rdl 38 sk
2 tdl bygg coUrant 4 rdl 26 sk
Þegar plaggið var dagsett, er
Sigurður Gunnsteinsson sálaður.
Fóstursonurinn Páll Ormsson gefur
upp andann í sama mund, dauða-
mein vatnsbjúgur. Það var algengur
sjúkdómur í móðuharðindunum:
„Líkaminn þrútnaði upp, gómur
og tannhold bólgnaði og sundur-
sprakk með kvalræðisverkjum og
tannpínu. Sinar krepptust, sérdeil-
is í hnésbótum . . ."
— Solveig Halldórsdóttir leitaði
austur vorið 1796. Hún hafði stað-
ið af sér hallærið og báðir dreng-
irnir hennar. Lítilfjörlegt trúss var
bundið upp á hest, sem lötraði þol-
inmóður við hliðina á tötraklæddum
hungurgöngumönnum:
Ekkjunni frá Ásgarði og glókoll-
unum hennar. —
Þegar Solveig kom austur í Land-
brot, fór hún í húskofa í Syðri-Vík.
Sú jörð var þá enn í eyði.
Á Alþingi við Öxará síðari
hluta júlímánaðar sendi Lýður
sýslumaður Guðmundsson stiftamt-
manni greinargerð um ásigkomulag
jarða í eldsveitunum, ásamt efna-
hag og gripaeign bænda er hald-
ist þar við. Gerir tillögur um að
styðja þá til að koma upp bústofni
á ný.
Sýslumaður gleymir ekki Sol-
veigu í þessu bændatali. „Denne
enke er brav arbejd som beste
mands person." Telur eigi fært að
styðja hana minna en að kaupa 1
kú og 1 hest, — það framlag nam
14 ríkisdölum.
[ þessum málum rakst þó ýmis-
legt á annars horn eins og verða
vill. Það sem önnur höndin gaf, ætl-
aði hin að hrifsa. Um leið og rétti-
lega var bent á, að bændum væri
lífsnauðsyn að stækka búin og fil
móts við þá komið í styrkveitingum,
var leiguliðum konungs á Klaustur-
jörðum gert að greiða hækkandi
leigur af ábýlum sínum.
Landsetarnir rifja upp það liðið
var:
„Hafa sumir af oss afliðna neyð-
artíð hér við lafað, aðrir burthrak-
ist og hingað aftur skriðið. í því
bitra hungri lagt oss til fæðis, það
við áttum af skinnareipum og öðru
ætilegu og þar á ofan útgefið vorn
fatnað og aðra útgengilega hluti til
að halda við lífinu, og hefðum þó
ekki af komizt, ef guð hefði ekki
uppvakið kóngsins hjarta og hans
trúrra undirsáta í hans ríki að líkna
oss með peningum og matvörum
af höndluninni. En nokkrir af oss
hafa orðið að gefa til helminga
og þar um bil í burtu aftur að ná
til þess vegna hestaleysis og sein-
legrar úthlutunar."
Eftir ragnarök Skaftárelda varð
jörð iðjagræn, grasið ilmaði og gott
undir bú. Lífsbarátta fólksins er
samt hörð, „þegar 4 eða 5 menn
lifa á einni kú." Þótt eftir gripum
sé leitað í öðrum héruðum eru fá-
ir aflögufærir, og ekkert falt nema
á uppsprengdu verði. Leiguliðarnir
hafa því ekki getað nýtt gæði mold-
arinnar, sem jarðirnar buðu fram:
„En oss vantar bæði fólk, fæði
og skæði, að uppvinna þær. Vær
eigum ekki nokkrar vel afsetjanleg-
ar vörur, því við höfum allt út-
gefið að skyrtunni að halda Kfinu.
Við eigum engin skinn til skinn-
klæða so við gætum komist að sjó
oss til bjargar. Við eigum aungva
ull til að klæða oss af, hvað síð-
ur að búa til vaðmál eður prjón-
les til að láta í kaupstað fyrir mat
eður aðrar nauðsynlegar vörur,
þar sumir af oss hafa aungva
skepnu átt afliðin ströffunarár . . ."
Það var ekki undarlegt, þó að
hreppstjórarnir hefðu áhyggjur af
framfærslumálunum.
3.
Hávelborni hr. kammerherra og
herra stiftamtm(ann)
Háttbjóðandi náðugi herra!
Ég orðsakast fyrir yður hável-
borna herra að andraga í auðmýkt
og undirgefni eftirskrifað:
Ekkjan Solveig Halldórsdóttir
kom hér í sveit í júní-mánuði næst-
liðið sumar með tveimur sínum
börnum. Hún bjó í Ásgarði hér í
sveit með sínum manni, Sigurði
Gunnsteinssyni; hann er nú sálaður.
Nefnd ekkja, Solveig Halldórsdótt-
ir, á sveit í Hornafirði í austur parti
Skaftafellssýslu, en bæði hennar
börn eiga hér sveit.
Nú eftir því að hér eru sérdeilis
mikil sveitaþyngsli af bjargarlausu
sveitarfólki, er búandi fólkið bæði
fátt og fátækt að undirhalda sveit-
arómaga hér, vildum við hrepp-
stjórar hér hafa komið nefndri Sol-
veigu til sveitar sinnar með fyrstu
hentugleikum. En eftir því fólk var
farið að búa sig til ferða og sinna
bjargræðisútvega, varð ei viðkomið
að flytja hana til sinnar sveitar, so
og þegar fólk kom hér aftur úr
sínum bjargræðisútvegun, fóru all-
ir strax að slá; og var so Solveig
hér í sveitinni næstliðið sumar
vegna þessara óhentugleika.
Næstliðið haust um Mikaels-
messuleyti fóru héðan úr sveit tveir
menn að kaupa kýr austur í nefnd-
an Hornafjörð og áttu þeir að flytja
nefnda Solveigu til sinnar sveitar
eftir fyrirlagi okkar hreppstjóra hér.
En mitt í þessu, án minnar ráðstöf-
unar, tók Ólafur Ólafsson á Austra-
Horni nefnda ekkju á sitt heimili.
Nú sem ég sá og fornam þessa
hans fyrirtekt upplagði ég hönum
að flytja nefnda Solveigu 'tjl sveit-
ar sinnar, þá hann héldi hana ei
lengur, þar hann hindraði (án minn-
ar tillátssemi) hennar flutning með
nefndum mönnum til sveitar henn-
ar.
Er því mín auðmjúk bæn til yðar,
háborni herra, að gjöra eina dec-
ision, hvört nefndur Ólafur skal ei
skyldugur að flytja ekkjuna Sol-
veigu H. d. til hennar sveitar á
sjálfs síns kostnað, so og hvört hún
skuli ekki vera hönum ábyrgð til
framfæris allt so lengi hann flytur
hana ei til sveitar sinnar á sjálfs
síns kostnað.
Ekkjan Solveig á einn hest lif-
andi, og er mér fortalið, að hann
hafi hálfpart keyptur verið fyrir þá
peninga, sem bóndi hennar Sig-
urður G. s. fékk fyrir náðuga til-
hlutan, (sem annað eldfólk hér) en
hálfpart hafi hann hestinn borgað
af sínu eigin góssi, (veit ég þó ei
fyrir víst, nema hann hafi að öllu
leyti keyptu verið fyrir nefnda pen-
inga).
Næstliðna hreppastefnu settu
við hreppstjórar hér niður hjá
nefndum Ólafi Ólafssyni annað
barnið hennar Solv. til næstu far-
daga,- átti hann að halda nefndan
ómaga 10 vikur. En vildi hann ei
hafa barnið nefndan tíma fyrir
hestsbrúkunina, kynni hann vel
gefa okkur til vitundar, so við eður
einhvör annar kynni hestinn til
láns hafa nefndan tíma fyrir barns-
ins undirhald þessar 10 vikur. Nú
er enn téða barnið ag hesturinn
hjá Ólafi og kann verða til næstu
fa rdaga.
Nú á Solveig hálfan hestinn en
þessi tvö börn hennar hálfan. Er
þess vegna mín auðmjúk fyrirspurn
til yðar, háborni herra, hvað gjöra
skal nú með þennan hest næstkom-
andi vor; hvört hann skal seljast
Jg VIKAN 10. tbl,