Vikan - 11.03.1965, Blaðsíða 19

hér einhvörjum sveitarmanna fyrir
peninga börnunum til uppihalds, —
eður þó með einhverju móti börn-
unum til nota — eður hvört ekkjan
og börnin skulu hafa sinn helming
hvört um sig, ef fyrir peninga seld-
ur væri.
Fortalið er mér að ýmislegt lausa-
góss, þó þarflegt, sem hún átti hér
geymt í þessari sveit, sé hún búin
að leggja með sér til Olafs og hafa
ei hennar börn gagn þar af, þar
þau áttu þó helming af því. Mundi
þá órýmilegt þó börnin nyti hests-
ins eður þeirra peninga, sem fyrir
hann kæmu, ef seldur væri?
Bið ég minn herra vildi til segja
hvörsu þetta kann og skal afgjör-
ast. —
Ég verð so að andraga auðmjúk-
lega fyrir yður, háborni herra,
hvört ég skal ekki halda mér eft-
irrettanlegan landleigubálk 18da
cap., allt so lengi sýslumanninum
hr. Lýð Guðmundssyni þóknast að
brúka mig hér fyrir sinn umboðs-
mann.
— Allt hvað ég kann innfært
hafa af fávizku og vankunnáttu í
þetta mitt bréf, ásamt hin 3, á
annan veg en vera átti, so háborn-
um herra, bið ég auðmjúklega
minn herra mér forláta og vona í
auðmjúkri undirgefni að fá náðugt
andsvar uppá þessi mín skrif.
Ég í fullri von um náðuga bæn-
heyrslu forblíf í djúpustu uridir-
gefni yðar hávelborinheita.
auðmjúkasti þénari.
Hörgslandi, d. 22. janúarí 1787.
Pétur Sveinsson.
4.
Það hefur verið óyndisleg að-
koma, þegar Sólveig Halldórsdótt-
ir leitaði skjóls á eyðibýlinu Syðri-
Vík, krappur kostur í vændum. Hún
hefur þó varla lagt upp úr Land-
eyjum í eintómu fyrirhyggjuleysi,
aflað sér einhvers mjölvarnings.
Treint það ungann úr sumrinu,
drýgt með ætijuríum og rótum, sem
safnað var úti í náttúrunni.
Hún er samt óbrotin og vill fá tæki-
færi til að halda sjálfsbjargarvið-
leitninni áfram. Þess vegna leitar
hún á náðir sæmdarhjónanna á
Austara-Hrauni. Ólafur meðhjálp-
ari hefur þau bein ( nefi að láta
sér í léttu rúmi liggja, þó að hrepp-
stjórarnir ýfist við honum og veiti
honum ákúrur fyrir slettirekuskap.
Sú varð reyndin á, að Solveig
var ekki flæmd úr Kleifarhreppi.
Vorið 1787 fer hún að Kárstöðum
f Landbroti. Þau hýrast þar eitt ár,
hún og Gunnsteinn, eldri sonurinn.
Bústofninn var óbeysinn og þess að
vænta. Hesturinn er horfinn úr eigu
hennar, hvernig sem það hefur
gerzt. [ hans stað er komin kýr.
Það var eini lífsbjargargripurinn á
býlinu því.
Frá Kárstöðum fóru þau í eyði-
bæ í Mörtungu og voru þar tvö ár.
Lifandi peningur á búnaðarskýrslu:
1 kýr og 1 ær. —
Seinna árið f Mörtungu fermdist
Gunnsteinn. Móðir hans hefur búið
hann undir fermingu og er ekkert
undan því kvartað, að uppfræðslu
í kristnum fræðum sé ábótavant.
Henni hafa þó verið mislagðar
hendur og ekki beinlínis talin þeim
vanda vaxin að búa soninn vega-
nesti. Tæplega sanngirni að vænta
slíks í þeim eymdarhag, sem mátt-
arvöldin deildu henni.
Fermingarvors Gunnsteins Sig-
urðssonar minnist eldmessuprestur-
inn svo í ævisögu sinni:
,,Nú meðan venjulegur ferða-
tími yfirstóð, var ég með bærilegri
heilsu, svo ég gat bæði stungið
kekki í garða og hlaðið þá með
litlum dreng til léttirs mér, er Gunn-
steinn heitir, gott mannsefni, ef vel
væri upp alinn af móður sinni, sem
þó ekki er."
En hér dregur líka til lykta í
búskap Solveigar. Ef til vill hefur
þrákelkni hennar við hokrið verið
af þeim metnaði, að vilja skila
hlut sínum í uppeldi sonanna, láta
ekki undan síga, fyrr en annar
þeirra yrði fullgildur matvinningur
hjá vandalausum, án þess að
sveitarfélagið ætti hönk í baki hans.
Bændur í hreppnum höfðu rétt
við búskap sinn, svo að margur
sem baslaði einyrki, sóttist eftir að
ráða til sín vinnuhjú. Það var því
ekki vandkvæðum bundið að hola
sér niður, þegar brugðið var.
Solveig Halldórsdóttir er ann-
arra hjú í Kleifarhreppi í hálfan
annan áratug. Varla hefur þá alls-
staðar verið mulið undir hana:
konu, sem var karlmannsígildi að
dugnaði, eins og Lýður sýslumað-
ur lýsti þreki hennar. Þeir húsráð-
endur, sem hún vann, hafa verið
ósviknir af verkum hennar, þó að
hún gerðist roskin. Enda getur hún
valið úr vistum á velmegandi heim-
ilum.
Þegar sálnahirðirinn getur henn-
ar í sinni sauðabók, er hegðun
hennar og kunnáttusemi á einn veg:
Hún var sögð malandamikil og
margfróð. En það eru einmitt eigin-
leikar, sem þóttu betri en engir í
fásinni og einangrun íslenzkra
bæja. Það var stundastyttir á kvöld-
vökum að hlýða á sögur og rím,
eða minningar úr horfinni t(ð.
Synir hennar voru vinnumenn hjá
ýmsum búendum í hreppnum. Eink-
um hafði Gunnsteinn vistaskipti.
Þar mun mest hafa ráðið sérvizka
og öfuguggaháttur, sem bólaði
snemma á í fari hans. Vits var
honum ekki vant, sjónæmur að
upplagi, kallaður „skarpsinnugur."
Þeir eru teljandi, sem fá slíka eink-
unn hjá síra Bergi gamla Jónssyni
á Prestbakka.
Gunnsteini Sigurðssyni hefur ver-
ið svo lýst: „Hann var Ijósgulur á
hár og skegg og var því kallaður
Gunnsteinn guli eða Guli Gunn-
steinn". „Hann var meðalmaður að
vexti bæði að hæð og gildleik."
Björn Sigurðsson var ekki jafn-
ingi bróður síns í andlegu atgervi,
en líklegri til gæfu og manndóms.
Um tvítugsaldur eignaðist hann
laundóttur. Hún ólst upp hjá móður
sinni, en faðirinn sá til hennar eins
og skyldan bauð að þeirra tíma
hætti. Liðu svo ár og fer ekki leynt,
að Björn kemur sér vel og er vax-
andi maður.
Eftir að Solveigu bagaði elli, var
hún á vegum sona sinna, oftast
heimilisföst þar sem annar hvor
þeirra var vistráðinn. Hún fylgdi
fremur Birni, átti betur skap saman
við hann en hinn soninn. Ættarein-
kenni hennar og Gunnsteins eru
Ijósari, brestir sameiginlegir og
kostir keimlíkir í andlegri gerð og
skaplyndi, svo að árekstrahætta
vokaði yfir höfði þeirra í daglegri
umgengni.
Björn Sigurðsson kvæntist haust-
ið 1810 Vilborgu dóttur Jóns bónda
f Svínafelli í Nesjum Sigurðsson-
ar,- hún var ein margra barna af
fyrra hjónabandi hans. Hafði al-
izt upp hjá Ingibjörgu föðursyst-
ur sinni og manni hennar Gissuri
Hallssyni á Hvoli í Fljótshverfi. Ný-
giftu hjónin hreiðruðu um sig í
húsmennsku á Fossi. Solveig hvarf
í hornið til þeirra og hefur víst von-
að, að athvarf yrði þar f aldur-
dómnum.
Annáll 19. aldar árið 1813:
„Maður varð úti undir Eyjafjöllum."
Það bar við á þorra, að austur
á Síðu ferðbjóst maður suður á
land, hverra erinda er ekki lengur
vitað. Hann hefur birkistöng í hendi,
klæddur sortuðum buxum og tví-
hnepptri peysu blárri með látúns-
hnöppum, bláröndóttur klútur um
háls, og yzt fata sortuð úlpa. Á
brjóstinu lá bænakver þegar hann
fannst.
Þetta var Björn Sigurðsson hús-
maður á Fossi. ( stórhríð 9. febrúar
gekk hann helgöngu við Sólheima-
sand. Líkið var flutt að Eystri-Skóg-
um. En sitthverju úr ferðaföggum
Björns safnað saman austur að
Sólheimum.
Um vorið var dánarbúið gert
upp. Sauðkindur voru nærri fjöru-
tíu, ein kýr og kvíga, þrjú hross.
Dauðir hlutir drýgri en ætla mátti
hjá húsmennskufólki, sem nýlega
hafði sett saman. Búið hljóp á
rúma 187 ríkisdali, þar frá skuld-
ir og kostnaður, en til skipta komu
152 dalir. Ekkjan átti helming þar
af, hinn helmingurinn skiptist
milli Solveigar og Gunnsteins.
Laundóttirin fékk ekki arfalóð.
Nú víkur frásögn til Gunnsteins
Sigurðssonar. Hann hefur færzt í
aukana með kenjar og sérvizku,
gætir þess einkum eftir að hann
fór að sækja á fertugsaldurinn.
Kveður svo rammt að þessum á-
göllum, að hann er jafnvel sagð-
ur „óviðkunnanlegur." En hann hef-
ur á prjónunum ráðagerðir, sem
varða framtíðina.
Þetta sama vor tók hann á leigu
hálflendu ( Bakkakoti í Meðallandi;
Þykkvabæjarklaustursjörð, land-
skuld 30 álnir, fylgdi hálft kúgildi.
Hann flutti móður sína ( kotið og
þessi sérvitringur lumar á dálitlu
meðlæti: Það er ráðskona á þrí-
tugsaldri.
Ráðskonan í Bakkakoti hét Guð-
rún og var Gdmsdóttir, Ormssonar.
Móðir hennar Halldóra dóttir síra
Þorláks prests á Kirkjubæjarklaustri
Sigurðssonar. Guðrún var af fyrra
hjónabandi, ólst upp hjá móður
sinni og stjúpföður, Jóni eldra
Sverrissyni frá Rauðabergi í Fljóts-
hverfi.
Gunnsteinn hafði á yngri árum
verið tvö ár vinnumaður é Selja-
landi hjá Jóni Sverrissyni og Hall-
dóru Þorláksdóttur. Þá sagði sókn-
arherrann um Jón bónda: „Veit veg
lífsins nokkurn vegin." Tæpum ára-
tug síðar strauk hann frá konu og
börnum, svo að efast verður um
ratvísi hans.
Vafalaust hefur Guðrún Gríms-
dóttir farið í Bakkakot vegna dá-
leika við Gunnstein. En það kom
stundum fyrir, að eldur dó undir
felhellu ( hlóðum. Það er einnig
gömul og ný saga, að ástarglóð
kulnar ( hjartanu. Eða bíður lægri
hlut ( andhverfum örlögum.
Það verður stutt í búskap Gunn-
steins í Bakkakoti. Guðrún Gríms-
dóttir gekk honum úr greipum, því
að þeim var aðeins skapað að
skilja.
5.
Haustið 1816 er Solveig Hall-
dórsdóttir á Arnardrangi. Næsta
vor fór hún að Skaftárdal, og sá
Gunnsteinn um að leggja henni
framfærslueyri — væntanlega eru
það eignir gömlu konunnar sjálfr-
ar, eftirhreytur af arfinum eftir
Björn heitinn.
Árið 1820 er ölið af könnunni,
bóndinn ( Skaftárdal neitar að
halda Solveigu lengur. Eftir öllum
sólarmerkjum virðist Gunnsteini
vera þungt fyrir fæti að sjá til móð-
ur sinnar. Verður það eina ráð til-
tækt, að hann flytur hana á Kleif-
arhrepp og tilsegir hreppstjóranum.
Framliald á bls. 28.
VIKAN 10. tbl.